Naczelne Prezydium Prowincji Śląskiej we Wrocławiu
- Oberpräsidium der Provinz Schlesien zu Breslau
- Supreme Presidium of the Province of Silesia in Wrocław
Extent and Medium
19543 files
Biographical History
Po przejściu pod panowanie pruskie ustrój administracyjny Śląska uległ gruntownym przeobrażeniom. Już w 1741r. na zagarniętych ziemiach Dolnego i Środkowego Śląska władze pruskie przystąpiły do wprowadzania administracji na wzór pozostałych swych prowincji. Utworzono wówczas dwie Kamery Wojenne i Domen (Kreis - und Domänen - Kammer) z siedzibami we Wrocławiu i Głogowie, dla departamentów wrocławskiego i głogowskiego. Kamery stanowiły naczelną władzę administracyjną na podległym sobie terenie. Do ich kompetencji należały sprawy wojskowe, policyjne, podatkowe, zarząd dóbr państwowych (domen) i lasów państwowych. W wyniku układu zawartego z Austrią we Wrocławiu w czerwcu 1742 r. Prusy objęły w posiadanie także Górny Śląsk, który podporządkowano Kamerze Wrocławskiej. W początkach XIX wieku, w wyniku reform ministrów Hardenberga i Steina, nastąpiła reorganizacja administracji pruskiej. Podstawą organizacji nowych władz administracyjnych stał się edykt królewski z 16 XII 1808 r., który zapoczątkował reformy w tej dziedzinie. Teren państwa pruskiego podzielono na prowincje, te zaś na okręgi rejencyjne. Jedną z prowincji stanowił Śląsk. Na czele prowincji stanął naczelny prezes (Oberpräsident), a na czele okręgu rejencyjnego - prezes rejencji (Regierungspräsident). Naczelnemu prezesowi powierzono trzy zasadnicze funkcje: wykonawczą, kontrolną i opiniodawczą. Po kongresie wiedeńskim podjęto w Prusach dalsze reformy. Na mocy ustawy z dnia 30 IV 1815 r. podzielono państwo na 10 prowincji. Rozporządzeniem z dnia 23 X 1817 r. powołano dla każdej prowincji kolegium szkolne (Provinzialschulkollegium). W dniu 31 XII 1825 r. władze pruskie wydały nową instrukcję regulującą zakres działania naczelnych prezesów i nadającą im większe uprawnienia administracyjne. Do dotychczasowych obowiązków doszedł nadzór nad dyrekcją podatków, nad Komisją Generalną do spraw regulowania stosunków na wsi i nad sprawami bezpieczeństwa. Otrzymali prawo ingerencji w sprawy sporne miedzy instytucjami, które bezpośrednio podlegały władzom resortowym, jeśli nie dotyczyły one spraw technicznych. Uznano ich także za instytucję wyższą w stosunku do rejencji. Na mocy zarządzenia z 26 XI 1873 r. utworzono w ramach urzędu Naczelnego Prezydium Prowincji Śląskiej we Wrocławiu "Zarząd Regulacji Rzeki Odry". Do roku 1883 naczelny prezes był równocześnie prezesem rejencji znajdującej się w jego siedzibie. Ustawa z 1883 r. funkcje te rozdzieliła. W 1932 r. zlikwidowano kolegia szkolne i włączono je bezpośrednio do urzędu naczelnego prezesa jako Wydział do Spraw Szkolnictwa Średniego (Abteilung für Höheres Schulwesen). W 1933 r. utworzono Wydział Kultury Rolnej (Landeskulturamt). W tym też czasie we Wrocławiu rozpoczęła działanie Komisja Cen (Preisbildungsstelle), do której zadań należało ustalanie cen na towary i usługi. W okresie hitlerowskim naczelny prezes prowincji był równoczesnie gauleiterem. W ciągu niespełna 140 lat działalności urzędu naczelnego prezesa we Wrocławiu, obszar terytorialny podległej mu prowincji ulegał kilkakrotnym zmianom. Od momentu utworzenia w 1808 r. aż do końca pierwszej wojny światowej prowincja śląska obejmowała cały Śląsk pruski. Poczatkowo dzieliła się na dwa okregi rejencyjne: wrocławski, legnicki. Rejencji Wrocławskiej podlegał Śląsk Średni i Górny, zaś Rejencji Legnickiej - Śląsk Dolny. Po utworzeniu w 1815 r. odrebnej rejencji dla Górnego Śląska z siedzibą w Opolu, prowincja Śląska dzieliła się na trzy okręgi rejencyjne (w l. 1815-1820) istniał na Śląsku czwarty okręg rejencyjny z siedzibą w Dzierżoniowie. W 1919 r. w zwiazku z utworzeniem odrębnej prowincji górnośląskiej, jej zasięg terytorialny zmniejszył się do Śląska Środkowego i Dolnego. W 1936 r. prowincję górnośląską skasowano, a jej teren podporządkowano Naczelnemu Prezydium we Wrocławiu. W okresie II wojny światowej ponownie utworzono odrębną prowincję górnośląską - z siedzibą w Katowicach i włączono do niej Rejencję Opolską. W okresie, gdy prowincja śląska nie obejmowała Górnego Śląska, nosiła oficjalną nazwę prowincji dolnośląskiej. Siedzibą prezesa prowincji śląskiej (dolnośląskiej) był zawsze Wrocław.
Scope and Content
I. Wydział ogólny (Algemeieine Abteilung).
- Sprawy ogólno administracyjne /1817-1926/ 1-13: Administracja urzędu, budżety, rachunkowość, rada prowincjonalna, rady obwodowe, posiedzenia Wydziału Samorządowego Prowincji.
- Ubezpieczenia /1881-1934/ 14-27: Sprawy ogólne, obwody, ubezpieczenia od ognia, zakłady i towarzystwa ubezpieczeniowe.
- Dobra rycerskie /1862-1927/ 28-32: Zarządzenia w sprawie sporządzania matrykuły dóbr, spisy.
- Sprawy komunalne /1816-1935/ 33-284: Zwiazki komunalne prowincji i powiatowe, sejmy krajowe i prowincji, sprawy Górnych i Dolnych Łużyc, "Landszafty", banki, kast zapomogowe. Sprawy powiatów, granice, sejmik samorządowy gminy. Deputowani powiatowi, finanse powiatów i gmin, okręgi majątkowe, miasta, statystyka. Podatki.
- Przemysł /1846-1943/ 285-328: Górnictwo i hutnictwo, sprawozdania, walka o podwyżkę płac, sprawy robotnicze, izba przemysłowa, sprawozdania dotyczace sytuacji gospodarczej.
- Nadzór policyjny /1830-1944/ 329-373: Zarządzenia i przepisy policyjne. Emigracja, naturalizacja, statystyka. Wybory do Reichstagu, osoby podejrzane, socjaldemokracja, polscy dezerterzy, prasa polska, Wermacht, jeńcy wojenni, zniemczenie nazwisk, statystyka dotycząca aresztowanych i wysyłanych do obozów przez Gestapo.
- Gospodarka wodna /1834-1927/ 374-472: Powodzie i szkody, statystyka szkód, pomoce dla powodzian, pomoc wojskowa, fundusz pomocy powodzianom, melioracje, regulacja rzek, spółki wodne.
- Gospodarka rolna i hodowlana /1827-1933/ 473-558: Domeny, Komisje Generalne i ich działalność, regulacja stosunków dworskich i chłopstwa, dobra rentowe, majoraty, statystyka, potrzeby rolnictwa, kredyty, zadłużenie, robotnicy rolni, związki, szkolnictwo, kultura rolna, hodowla, rybołówstwo, pszczelarstwo, łowiectwo, leśnictwo.
- Sprawy budowlane, drogi, mosty, linie kolejowe /1831-1942/ 559-586: Budowa, remonty, utrzymanie, obsadzanie drzewami.
- Opieka społeczna /1831-1937/ 587-604: Nadzór nad więżniami, opieka nad więżniami, zakłady wychowawcze, zakłady dla biednych, urzędy i organizacje charytatywne, fundacje.
- Kasy oszczędnościowe /1837-1933/ 605-620: Kasy dla całej prowincji, Górnych Łużyc, zjazdy, Związek Dolnośląskich Kas Oszczędnościowych.
- Sprawy Stanu Cywilnego /1874-1922/ 621-631.
- Kultura i sztuka /1827-1928/ 632-649: Pomniki, zabyki, teatry, przedstawienia, sztuki teatralne, archiwum.
- Zakłady dla głuchoniemych i umysłowo chorych. /1833-1879/ 650-653: Budowa, nadzór.
- Różne /1816-1899/ 654-665: Odznaczenia, prośby do króla, zapomogi.
- Akta personalne duchownych katolickich /1872-1929/ 666-1287: Ułożone alfabetycznie.
- Aneks /1936-1941/ 1288-1292: Wroga propaganda, zarządzenia Reichsführera SS i Szefa Policji Niemieckiej.
II. Wydział do spraw szkół średnich (Abteilung Für höher wessen).
- Akta ogólne /1776-1940/ 1-476: Zarządzenia, okólniki, konferencje dyrektorów, sprawozdania, wizytacje, sprawy nauczania, statystyka, sprawy rachunkowo- kasowe, gospodarcze, emerytalne.
- Akta dotyczące poszczególnych szkół /1742-1944/ 477-3892: Układ alfabetyczny miejscowościami w obrebie poszczególnych powiatów, a następnie powiatami w obrębie rejencji wrocławskiej, legnickiej, opolskiej. Zawartość: sprawy organizacyjne, administracyjne, rachunkowość, personel nauczycielski i inni pracownicy, uczniowie, programy nauczania, sprawozdawczość, sprawy gospodarcze.
- Akta dotyczące szkół z terenu rejencji poznańskiej /1844-1874/ 3893-3899: Dotyczące szkół średnich w Inowrocławiu, Krotoszynie, Poznaniu, Rawiczu, Rogoźnie, Śremie.
- Akta personalne nauczycieli /1836-1944/ 3900-4228: Ułożono alfabetycznie.
III. Zarząd regulacji rzeki Odry (Oderstrombau Verwaltung).
- Akta ogólne /1803-1943/ 1-956: Zarządzenia, inspekcje szlaku Odry, wystawy, propaganda, statystyka, gospodarka materiałowa, rachunkowość, budowa i konserwacja szlaków wodnych i budynków, mosty, porty, żegluga rzeczna, rybołówstwo, budowa mostów.
- Urząd Budownictwa Wodnego we Wrocławiu (Wasserbauamt Breslau) /1875-1944/ 957-1026: Sprawy własnościowe, zbiorniki wodne, kanały, śluzy, powodzie, porty, mosty, promy.
- Inspektorat Budownictwa Wodnego i Urząd Budownictwa Wodnego w Brzegu /1838-1944/ 1027-1215 (Wasserbauinspektion und Wasserbauamt Brieg): Administracja, finanse, zarządzenia, statystyka, regulacja Odry, stany wody, hydroelektrownie, urzadzenia wodne.
- Urząd Budownictwa Wodnego w Gliwicach /1924-1935/ 1216-1222 (Wasserbauamt Gliwitz): Kanał Kłodnicki, mosty, jazy.
- Inspektorat Budownictwa Wodnego i Urząd Budownictwa Wodnego w Opolu /1897-1925/ 1223-1227 (Wasserbauinspektion und Wasserbauamt Oppeln): Jazy, ostrogi, wały, port przeładunkowy.
- Urząd Budownictwa Wodnego w Raciborzu /1928-1944/ 1228-1261 (Wasserbauamt Ratibor): Mosty, regulacja Odry, sprawy włosnościowe, zbiornik wodny "Ratibor-Hammer", port rzeczny, Kanał Odra-Dunaj.
- Urząd Budownictwa Wodnego w Ścinawie /1856-1944/ 1262-1376 (Wasserbauamt Steinau): Ostrogi, powodzie, sondowanie Odry, łączność, płace, urządzenia wodne, ststystyka, finanse, regulacja Odry, przekroje koryta, mosty.
- Urząd Budownictwa Zbiornika Wodnego w Otmuchowie /1912-1944/ 1377-1475 (Staubeckenbauamt Ottmachau): Wiercenia, wodowskazy, zaopatrzenie w wodę, napełnienie zbiornika, wały, kanały odpływowe, hydroelektrownie, urządzenia wodne.
- Zbiornik Wodny w Otmuchowie /1906-1945/ 1476-1833 (Staubecken Ottmachau) Registratura VIII: Upusty, sprawy własnościowe, koleje, młyny, finanse, pomiary ogólne, projekty, kosztorysy, poldery, regulacja potoków, mosty, wodowskazy, drenowanie, betonowanie, przekroje Nysy, stosunki gospodarcze, przekroje wału zaporowego.
- Pozostałe sprawy dotyczące regulacji Odry /1852-1943/ 1834-2239: Projekty zbiorników, zbiornik w Turawie, regulacja rzek, urz. wodne, bagrowanie, powodzie, stany wód, studnie, poldery, porty, żegluga, prawo wodne.
IV. Krajowy Wydział Kultury Rolnej (Landeskulturabteilung). Akta zalane w czasie powodzi.
- Sprawy organizacyjno- administracyjne /1888-1944) 1-45: Zarządzenia, przepisy, sprawozdania własne i podległych urzędów, Spruch-Kammer do spraw osadnictwa, pomiary, statystyka.
- Akta ogólne dotyczące osadnictwa /1921-1944/ 46-120: Akcje osiedleńcze w ramach "Osthilfe", tereny dla osadników, plany akcji osiedleńczej w rejencji wrocławskiej, współpraca z innymi urzędami, przejmowanie gospodarstw przez osadników, osadnictwo na Górnym Śląsku, tzw. małe osadnictwo, statystyka dot. Górnego Śląska, zasiedlanie domów na Dolnym Śląsku.
- Osadnictwo w poszczególnych miejscowościach /1884-1945/ 121-1556:
- układ alfabetyczny w ramach powiatów i alfabetyczny powiatami (Kreis): Badanie gospodarstw osadników pod względem rentowności i zadłużeń, kredyty dla osadników, pomiary, pomoc dla dzieci osadników, melioracje, prace publiczne przy budowie dróg, osadnictwo stare i nowe, sprawy budowlane, elektryfikacja, jeńcy wojenni, gospodarstwa rentowe, zajmowanie majątków żydowskich. Akta dotyczą Rejencji Wrocławskiej i Legnickiej.
V. Komisja Cen. (Preisbildungsstelle):
- Sprawy organizacyjno - administracyjne /1937-1944/ 1-29: Organizacja urzędu, kompetencje, zadania, personel, podziały czynności, zarządzenia własne, statystyka, nadzór nad cenami, sprawozdawczośc, kary.
- Ogólne przepisy dotyczące kształtowania się cen /1938-1944/ 30-49: Nadzór nad polityką cen, płace w różnych gałęziach gospodarki, gospodarka wojenna, polityka dotycząca cen na terenach okupowanych, dostawy żywności dla wojska.
- Kształtowanie cen w poszczególnych gałęziach gospodarki /1935-1945/ 50-321: Rolnictwo, przetwórstwo, górnictwo, gospodarka leśna, budowlana, maszyny, narzędzia, elektromechanika, optyka, chemia, przemysł skórzany, tekstylny, papierniczy, usługi, ubezpieczenia, dzierżawy, czynsze, kultura, pozostałe.
VI. Mapy i plany Zarządu Regulacji Rzeki Odry. /XVIII-XX w./ 4628j.
- Mapy Odry /1706-1898/ 1-1081: Prototypowe projekty śluz, najstarszy plan miasta Wrocławia, bramy miejskie Wrocławia, plany miast, mapy Odry, regulacja Odry, porty, śluzy, jazy (materiały rękopiśmienne).
- Miasto Wrocław /1902-1939/ 1-341: Wodociągi, wały p/pow., plany katastralne, wody powodziowe, drukowane mapy Odry we Wrocławiu, kanały Odry, zabudowania, jazy, mosty, śluzy.
- Zbiornik w Otmuchowie, pow. Nysa 1-732: Wały p/pow., przepusty, wody powodz., plany katastralne, profile, linie kolejowe, plany zbiornika, zapora na Nysie, poldery, mosty, stany wód gruntowych, upust dolny, elektrownia, turbiny, jaz segmentowy.
- Różne rzeki na Śląsku /1901-1939/ 1-988: Mapy Baryczy, Bobru, Bystrzycy, Kaczawy, Nysy Kłodzkiej, Oławy, Stobrawy, Opawy, Osobłogi, Jemielnicy, Smortawy, Wińskiego Potoku, Żernickiej Wody, Szprewy, Widawy z dopływami, Warty z Notecią, plany miast.
- Mapy sekcyjne Odry /1870-1940/ 1-237: Drukowane wielobarwne mapy Odry, jednobarwne w skali 1:2500.
- Różne mapy Odry /1774-1940/ 1-45: Drukowane mapy topograficzne, sekcyjne i inne w różnych skalach.
- Próby regulacji rzeki Odry /1906-1916/ 1-33: Mapy nadbrzeży Odry na różnych odcinkach z ich regulacją, różne warianty regulacji.
- Regulacja innych rzek /1884-1943/ 1-34: Mapy regulacji Nysy Kłodzkiej i Oławy.
- Kanały /1894-1942/ 1-59: Plany Kanału Odra-Dunaj i Kanału Gliwickiego.
- Zbiorniki wodne /1883-1943/ 1-122: Plany i dokumentacja techniczna zbiorników wodnych retencyjnych i suchych, dokumentacja techniczna zbiorników nie wybudowanych, fotokopie.
- Elektrownie wodne /1903-1940/ 1-53: Dokumentacja techniczna elektrowni wodnych.
- Wały przeciwpowodziowe /1852-1943/ 1-70: Budowa wałów przeciwpowodziowych i ostróg na Odrze od Raciborza do Wrocławia.
- Poldery na Odrze i Widawie /1900-1945/ 1-49.
- Jazy /1893-1940/ 1-19. Dokumentacja techniczna wszystkich jazów na Odrze od Kożla do Wrocławia.
- Śluzy /1893-1940/ 1-56. Dokumentacja techniczna dotycząca wszystkich śluz na Odrze, Oławie i Nysie Kłodzkiej.
- Mosty na Odrze, Oławie, Nysie Kłodzkiej, wszystkie mosty we Wrocławiu /1808-1940/ 1-50.
- Przepusty na wodę w wałach przeciwpowodziowych /1893-1940 1-20 oraz przepusty dla ryb w śluzach i jazach na Odrze.
- Wodowskazy /1902-1939/ 1-38. Dokumentacja techniczna budowy wodowskazów, stany wód na wodowskazach, odczyty wodowskazowe.
- Stany wód /1902-1933/ 1-27: Wykresy wód gruntowych, powodziowych i nurtu rzeki Odry.
- Plany łożysk powodziowych rzeki Odry /1893-1900/ 1-85: Mapy rozlewisk powodziowych Odry, zmiany koryta rzeki w czasie powodzi w skali 1:10000.
- Porty /1805-1920/ 1-14: Plany portów na Odrze.
- Maszyny i jednostki pływające /1892-1907/ 1-24: Statki pasażerskie, maszyny do pogłębiania dna rzeki, barki towarowe.
- Zabudowania Zarządu Regulacji Rzeki Odry /1932-1942/ 1-5: Budynki wodnych urzędów budowlanych i wodomistrzówek.
- Plany katastralne terenów leżących nad brzegami rzek /1893-1920/ 1-76. Lustra wody, profile piaskowni i bagrowników nadodrzańskich.
- Profile dna Odry i Nysy Kłodzkiej /1893-1916/ 1-28.
- Melioracje /1878-1943/ 1-82: Plany melioracji i nawadniania pól leżących nad rzekami Śląska, urządzenia nawadniające.
- Wodociągi i kanalizacja miast i wsi Śląska /1808-1943/ 1-151: Urządzenia wodociagowe i kanalizacyjne.
- Prawo wodne /1794-1943/ 1-9: Prawa wodne fabryk i młynów na Śląsku, projekty typowe.
Archivist Note
Selected by Agnieszka Wasiak from database SEZAM.
Rules and Conventions
EHRI Guidelines for Description v.1.0