Akta miasta Piotrkowa

  • Files of the town of Piotrków Trybunalski
Identifier
9
Language of Description
English
Dates
1746 - 1945
Level of Description
Collection
Languages
  • German
  • Polish
Scripts
  • Latin
Source
EHRI

Extent and Medium

15022 files

Scope and Content

The subcollection "Commissar and Administration of the town of Piotrków 1919-1945" in addition to documents generated by the German administration, also contains files of the Rada Starszych Gminy Żydowskiej (Committee of Elders of the Jewish Community). The documentation contained in this collection is extremely extensive and concerns all aspects of the daily life of the Jews under the German occupation of the town, their internal organization, and their attrition and exploitation through forced labour.

Archivist Note

Entry selected by Michał Czajka from the book by Alina Skibińska, "Guide to the Sources on the Holocaust in Occupied Poland"

Rules and Conventions

EHRI Guidelines for Description v.1.0

Akta miasta Piotrkowa

  • Files of the town of Piotrków Trybunalski
Identifier
9
Language of Description
Polish
Dates
1746 - 1945
Level of Description
Collection
Languages
  • German
  • Polish
  • Russian
Scripts
  • Latin
Source
EHRI

Extent and Medium

15022 files

Biographical History

Pierwsza wzmianka o Piotrkowie pochodzi z 1217 r. Prawa miejskie uzyskał w XIII w. (brak dokładnych danych).

Scope and Content

W części I pozostałość aktowa po Sekcji Administracyjnej w Wydziale Administracyjnym liczy 164 j.a. Na początku, jako najważniejsze, umieszczono akta dotyczące organizacji władz miejskich i Rady Miejskiej w Piotrkowie (sygn. 1-15). Zawierają one wykazy urzędników miejskich, protokóły ich mianowania, listy stanu liczebnego służby, korespondencję z władzami zwierzchnimi, protokoły wyborów i zebrań Rady Miejskiej. Osobna teczka traktuje o prowadzeniu archiwum miejskiego (sygn. 10). W dalszej części Sekcji Administracyjnej znajdują się akta dotyczące dzierżaw miejskich, handlu i kupiectwa, opłaty kanonów i konsensów, melioracji miasta i oświetlenia ulic. O pożarach w mieście, w tym o wielkim pożarze w 1865 r., informują akta (sygn. 68-71). Istotne wiadomości o rozwoju przestrzennym Piotrkowa zawierają woluminy dotyczące regulacji miasta (sygn. 96-111). Znajdują się w nich plany nowych ulic, placów i posesji oraz dokumentacja przyłączenia Wielkiej Wsi i Jurydyki . Danych zbiorczych, o stanie liczebnym ludności, o rzemiośle, handlu i rolnictwie dostarczają akta tyczące się statystyki (sygn. 112-115). O obowiązkach i pracy niższych urzędników miejskich, tj. stróżów nocnych, policjantów dozorców cyrkułowych, można się dowiedzieć z woluminów (sygn. 132-134). Pojedyncze teczki w Sekcji Administracyjnej, nie mieszczące się w nadanym układzie haseł, zostały ujęte w oddzielną grupę (sygn. 140-164). Znajdują się wśród nich, m.in. materiały dotyczące regulacji hipotek, przejazdu przez Piotrków ważnych osobistości, piotrkowskiej Kasy Oszczędnościowej. Akta pozostałe po Sekcji Fabrycznej w Wydziale Administracyjnym liczą 82 j.a. (sygn. 165-216). Dotyczą głównie gospodarki miejskiej, tj. stawiania domów, zabudowy pustych placów, cegielni miejskiej. Ważną wśród nich grupę stanowią akta odzwierciedlające działalność cechów w Piotrkowie (sygn. 179-208). Akta powstałe w wyniku funkcjonowania Sekcji Oświecenia w Wydziale Administracyjnym liczą 30 j.a. (sygn. 217-247) i obejmują zagadnienia z życia istniejących w Piotrkowie: cerkwi prawosławnej, bożnicy i gminy wyznaniowej żydowskiej, kościołów i klasztorów katolickich, kościoła ewangelickiego oraz związanych z nimi szkół wyznaniowych i szkoły elementarnej. Akta Wydziału Skarbowego z Sekcja Skarbową i Kasą Ekonomiczną stanowią najliczniejszą grupę w zespole ? 445 j.a. (sygn. 248-693). W Sekcji Skarbowej na wyróżnienie zasługują inwentarze majątków po zmarłych mieszkańcach i związane z nimi akta opieki nad nieletnimi (sygn. 248-325). Z pojedynczych tytułów należy wymienić: poszyt o dzierżawach domów rządowych na przestrzeni 60 lat (sygn. 338), poszyt o krajowej loterii (sygn. 339) oraz akta w przedmiocie kursu pieniędzy (sygn. 340) z okresu 1808-1871. Akta Kasy Ekonomicznej zostały wyodrębnione w 22 grupy rzeczowe o następujących tytułach: ekstrakty kwartalne, zaliczki, kaucje i vadia, rewizje kasy oraz fundusze. Wśród tych ostatnich wyróżniono fundusze: bożnicze, emerytalne, gminne, kwaterunkowe, propinacyjne, przechodnie, szkolne, szpitalne. W aktach ogólnych Kasy Ekonomicznej można odnaleźć ciekawe poszyty dotyczące: ściągnięcia kontrybucji austriackiej z 1809 r. (sygn. 657), mianowania urzędników i oficjalistów magistratu (sygn. 662), składki na wystawienie pułków w czasie powstania listopadowego (sygn. 665). Wydział Skarbowy zamykają dzienniki korespondencyjne Kasy Ekonomicznej (sygn. 690-693). Akta pozostałe po Sekcji Wojskowej w Wydziale Wojskowym liczą 81 j.a. (sygn. 694-775). Dla poznania okresu powstania styczniowego przydatne są dwa woluminy korespondencji Naczelnika Wojennego Powiatu Piotrkowskiego z Magistratem m. Piotrkowa z lat 1861-1867 (sygn. 694, 695). Dalsze akta związane są ze stacjonowaniem wojsk w mieście i traktują głównie o budowlach wojskowych, odwachu, lazarecie, kwaterunku, dostawach żywności, podwodach, śledzeniu spisowych i dezerterów. Woluminy dotyczące spisu wojskowego (sygn.736-760) obejmują lata 1816-1872 i zawierają tabele poborowych, listy osób uchylających się od służby, akty jedynactwa, zasady i organizację poboru. Korespondencja władz miejskich z komendantami żandarmerii dotyczy głownie ścigania przestępców i dezerterów, legalności paszportów, organizacji służby wojskowej (sygn. 763-765). Spośród pojedynczych tytułów na uwagę zasługuje wolumin podający informacje o posiadaniu broni palnej przez obywateli Piotrkowa (sygn. 776) oraz poszyt o przemarszach wojsk przez miasto w okresie 1832-1871 (sygn. 767). Akta Sekcji Policyjnej w Wydziale Wojskowym liczą 121 j.a. (sygn. 776-897) i odzwierciedlają działalność służby policyjnej w Piotrkowie. Poszyty dotyczące aresztów informują o stanie i liczbie więźniów, podają imienne listy aresztowanych, jak również rachunki za utrzymanie więźniów (sygn. 776-780). Do zadań policji należała kontrola targowisk miejskich, co znalazło odbicie w aktach zawierających notowania i wykazy cen targowych (sygn. 781-794). Korespondencja Sekcji Policyjnej z władzami nadrzędnymi dotyczy przeważnie rozsyłania cyrkularzy, ścigania przestępców, skarg mieszkańców, pozwoleń na pobyt poza miejscem zamieszkania. Ciekawe materiały o zdarzających się w mieście pożarach, klęskach żywiołowych, zabójstwach są zawarte w teczkach dotyczących nadzwyczajnych wypadków (sygn. 805-806). O stanie zdrowotnym mieszkańców Piotrkowa świadczą akta dotyczące aptek, lekarzy, chirurgów, akuszerek, szczepień ochronnych (sygn. 807-811) oraz szpitala powiatowego (sygn. 863-869). Osobna grupę stanowią poświadczenia wydanych paszportów zagranicznych (sygn. 812-818) oraz zezwoleń na zmianę miejsca zamieszkania, czyli tzw. przesiedleń (sygn. 819-83). Charakterystyczne sprawy obyczajowe można napotkać wśród skarg i próśb przedkładanych policji przez mieszkańców miasta (sygn. 843-846). Spisy przewożonych przez Piotrków aresztantów, więźniów i włóczęgów zawierają woluminy odnoszące się do stacji transportowej (sygn. 849-853). O stanie sanitarnym miasta i urządzeniach komunalnych dowiadujemy się z poszytów opatrzonych sygn. (854-859). Z pojedynczych tytułów na uwagę zasługują akta dotyczące: gier hazardowych w okresie 1810-1869 (sygn.875), nadanych orderów w latach 1819-1872 (sygn. 877), zabaw publicznych i teatrów w latach 1827-1872 (sygn.879) oraz dozoru policyjnego nad osobami politycznie podejrzanymi w latach 1854-1872 (sygn. 891). Dzienniki korespondencyjne wspólne dla wszystkich wydziałów oprócz Kasy Ekonomicznej zachowały się tylko w ilości 14 egzemplarzy i pochodzą z przedziału lat 1848-1870. Pierwszą część zespołu zamykają serie ksiąg meldunkowych ludności stałej w ilości 506 j.a. i niestałej w ilości 223 j.a. założonych w 1865 r. i kontynuowanych przez lata siedemdziesiąte XIX w. i sporadycznie do 1890 r. Każda księga była przyporządkowana jednej posesji i oznaczona numerem policyjnym wraz z nazwiskiem właściciela. W drugiej części zespołu na pozostałość aktową Wydziału I Administracyjnego liczącego 2900 j.a. składają się akta gospodarki komunalnej tj. dzierżaw nieruchomości miejskich, placów i gruntów, remontów ulic i mostów, utrzymywania czystości na ulicach i placach oraz oświetlenia miasta. Poszyty obejmują również korespondencję dotyczącą nadzoru nad kościołami i gminami wyznaniowymi ściąganiem podatków , Kasą Miejską i przedsiębiorstwami miejskimi. Pozostałe poszyty zawierają koncesje udzielane na handel i rzemiosło, pozwolenia na budowę domów prywatnych i gmachów publicznych, zaświadczenia wydawane obywatelom. Istotnych wiadomości o stanie miasta dostarczają coroczne zestawienia statystyczne i plany regulacji ulic i budowy infrastruktury miejskiej. Oddzielną serię w Wydziale Administracyjnym tworzą akta ubezpieczeń nieruchomości od pożaru liczące 1595 j.a. zawierające oprócz rozliczeń finansowych i polis plany sytuacyjne budynków. Ubezpieczenia obejmują posesje znajdujące się w Piotrkowie oraz we wsiach z gminy Szydłów włączonych w obszar miasta w 1917 r. Akta Wydziału II Wojskowo-Policyjnego liczące 1478 j.a. zawierają dokumentację nadzoru nad aresztantami, cudzoziemcami, szpitalami, rozbiórkami domów, organizacją pospolitego ruszenia, poborem do wojska (spisy poborowych). Ukazują działania służby policyjnej w celu zapewnienia bezpieczeństwa publicznego przez nakładanie i egzekwowanie kar porządkowych, wydawanie paszportów krajowych i zagranicznych, poszukiwania osób zaginionych, dezerterów i zbiegów z aresztu. Na koniec wydziału dołączono poszyty dotyczące mobilizacji armii w latach 1901-1913 oraz księgi ludności niestałej z lat 1891-1914 w ilości 10 j.a. W wydziale odnaleziono tylko jeden dziennik pism wychodzących z 1913 r. Kompletnie zachowana seria ksiąg ludności stałej wraz z dowodami założona w 1889 r. a zamknięta w 1930 r. została zarchiwizowana w ramach III części zespołu obejmującej okres 1915-1939. W Wydziale III Finansowym liczącym 909 j.a. zachowały się akta dotyczące ściągania na rzecz miasta opłat targowych, sądowych, kar administracyjnych i policyjnych, podatków od mieszkańców, rozliczeń ze szkołami różnych wyznań i dozorami kościelnymi. Ponadto można w nich odnaleźć informacje o rozkładach podatku podymnego i innych należności, korespondencję z Izbą Skarbową i władzami powiatowymi, regulacje hipotek, opłaty za leczenie osób różnych wyznań, a także zaświadczenia wydawane obywatelom w sprawach finansowych i dowody w sprawie naruszenia przepisów o handlu miejskim i akcyzie. W wydziale pozostały zaledwie dwa dzienniki pism wchodzących i jeden dziennik pism wychodzących z lat 1876-1878. Po Wydziale IV Kwaterunkowym liczącym 464 j.a. pozostały typowe dokumenty związane się z utrzymaniem wojsk rosyjskich w Piotrkowie. Dotyczą one zabezpieczenia kwater dla żołnierzy i oficerów, wyposażenia ich w opał i oświetlenie, rozliczenia opłat za wynajmowane kwatery, egzekwowania podatku kwaterunkowego, remontów koszar i organizowania przemarszu wojsk. Ponadto akta zawierają korespondencję w sprawach wyborów członków i działalności Komisji Kwaterunkowej i Komisji Sanitarnej, oraz protokoły Deputacji Kwaterniczej. Do najważniejszych akt Kasy Miejskiej liczącej 233 j.a. należą: sprawozdania roczne z działalności finansowej Magistratu ? bilanse miasta za lata 1875-1914, księgi sum miejskich z lat 1875-1881, dzienniki rozchodów i przychodów z lat 1889-1911, dzienniki sum przechodnich i depozytowych z lat 1886-1911, rejestry zaległości płatniczych z lat 1878-1906, rejestry podatku od kanonów z lat 1882-1909, rejestry podatku kwaterunkowego, szkolnego, parafialnego z lat 1887-1914 oraz protokoły z kontroli Kasy Miejskiej za lata 1900-1914. Zachował się pojedynczy dziennik korespondencyjny wpływów z 1882 r. Przykładowo pozostawiono w aktach Kasy Miejskiej miesięczne dowody rozchodowe, listy płac urzędników, rozliczenia z wykonanych kontraktów i robót miejskich, kosztorysy na budowę i remonty mostów, rejestry wpłat podatków i premii za ubezpieczenia.

Archivist Note

Selected by Agnieszka Wasiak from database SEZAM.

Rules and Conventions

EHRI Guidelines for Description v.1.0