Archief van het Rijksmuseum en rechtsvoorgangers te Amsterdam

In 1939 brak er voor het Rijksmuseum een trieste periode aan. Al sinds 1936 was er door Schmidt Degener bij het Ministerie van Onderwijs, Kunsten & Wetenschappen aangedrongen op maatregelen voor de bescherming van de kunstvoorwerpen tegen oorlogsgevaar. Het duurde echter tot in 1939, voordat er besluiten werden genomen. Op 25 augustus 1939 werd als gevolg van de gespannen situatie in Europa het Rijksmuseum voor publiek gesloten. Daarop kwam een omvangrijke operatie op gang om de belangrijkste kunstvoorwerpen naar veiliger oorden buiten Amsterdam te evacueren. Toen op 10 mei 1940 de Duitse legers Nederland binnenvielen, was een aanzienlijk deel van de kunst uit het museum opgeslagen in verschillende dorpen in de kop van Noord-Holland. In 1941 werd de geëvacueerde kunst overgebracht naar betonnen schuilkelders in de duinen bij Zandvoort en Heemskerk. Vanwege de aanleg van de Atlantikwal werden de kunstvoorwerpen in 1942 verplaatst naar een schuilkelder in de Sint Pietersberg te Maastricht en een bovengronds gebouwde bunker te Paaslo. Het museum, ontdaan van al zijn pracht, probeerde de leegte tijdens de oorlogsjaren zo goed mogelijk op te vullen met tijdelijke tentoonstellingen. Deels werden die georganiseerd door de bezetters en hun medestanders, deels door het Rijksmuseum zelf. Ook andere activiteiten, waaronder het houden van concerten in de Nachtwachtzaal gedurende 1940-1941, werden georganiseerd. Van 1942 tot 1946 werd tevens in de zalen van het Nederlandsch Museum voor Geschiedenis onderdak geboden aan de verzameling van het Nederlands Spoorwegmuseum uit Utrecht. Na de bevrijding in mei 1945 keerden de geëvacueerde kunstschatten behouden uit de schuilkelders terug en kon de herinrichting van het Rijksmuseum ter hand worden genomen.