Miasto Łowicz

Łowicz był stolicą jednej z najstarszych kasztelani w Polsce. Kiedy dobra łowickie zostały nadane arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, trudno stwierdzić Być może ten dar złożył książę Władysław Herman ? uległy syn Kościoła ? lub Zbigniew. Kasztelania łowicka leżała w dzielnicy Zbigniewa. Papież Innocenty II w bulli z dn. 7 lipca 1136 r. zatwierdzając szereg darowizn na rzecz arcybiskupów gnieźnieńskich wymienia wśród nich i Łowicz. Na darowanych Kościołowi posiadłościach ciążyły rozmaite zobowiązania względem państwa. Piastowie mazowieccy uważali się nadal za suwerennych panów Łowicza, a arcybiskupów traktowali na równi z innymi możnowładcami, jako swoich podwładnych, których obligowało złożenie hołdu i opłaty do skarbca książęcego. Te ciężary lenne na Łowiczu i okolicznych dobrach kościelnych były kością niezgody, powodem ustawicznych sporów między książętami mazowieckimi a arcybiskupami aż do 1462 r. włącznie. Bowiem dopiero wówczas arcybiskup Jan ze Sprowy uzyskał od króla Polski i władcy Mazowsza ? Kazimierza Jagiellończyka zwolnienie od wszelkiej daniny. Koło grodu oraz podgrodzia powstała osada targowa, która przed 1298 r. otrzymała prawa miejskie. W 1419 r. powstaje Nowe Miasto, a arcybiskup Mikołaj Trąba specjalnym przywilejem przenosi w tymże roku miasto Łowicz z prawa polskiego na niemieckie. Odtąd Łowicz składał się z trzech odrębnych jednostek: Starego i Nowego Miasta oraz Podgrodzia. Każda z nich miała własny rynek i organizowała własne jarmarki. Wyrazem bogactwa arcybiskupów był wspaniały zamek wybudowany w miejscu dawnego grodu. Nieprzerwany rozwój Łowicza trwał do najazdu szwedzkiego 1655-1657. Bilans ?potopu? okazał się dla miasta i jego mieszkańców przerażający: Podgrodzie całkowicie poszło z dymem, zaraza zdziesiątkowała ludność, wspaniały zamek prymasowski został przez Szwedów wysadzony w powietrze w czerwcu 1657 r. XVI-wiecznej świetności Łowicz już nigdy nie odzyskał. Zamek z trudem odbudowany zamieniono w 1787 r na manufakturę płócienną czynną do 1794 r. Po rozbiorach dobra łowickie przeszły na własność rządu pruskiego, który wcielił je do dóbr rządowych. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego Napoleon w dn. 30 czerwca 1807 r. nadał Łowicz i okoliczne dobra marszałkowi Francji Ludwikowi Mikołajowi Davoust?owi księciu de Eckműhl, w którego imieniu administrował Łowiczem ks. Gerard Gley. Po wycofaniu się armii francuskiej w 1813 r. Łowicz na krótko przeszedł w zarząd ówczesnej Izby Administracyjnej. Faktycznie Ks. Łowickie wcielono do dóbr koronnych a zarząd nad nim sprawowała Komisja Rządowa Dóbr i Lasów. W niedługim czasie znaczna część dóbr łowickich wraz z Łowiczem na mocy dekretu cesarza Aleksandra I z dn. 4 lipca 1820 r. przeszła na własność Wielkiego Księcia Konstantego. W związku z tym nadaniem 20 lipca tegoż roku cesarz Aleksander I upoważnił małżonkę swego brata Joannę Grudzińską do przybrania i noszenia tytułu księżnej łowickiej. W rękach cesarskiej rodziny Łowicz pozostawał aż do 1918 r. z krótką przerwą w okresie powstania listopadowego, kiedy to dochód z dóbr łowickich wpływał do kas skarbowych publicznych a w księgach hipotecznych własność Ks. Łowickiego została przepisana na Rząd Narodowy. Łowicz, wpierw gród książęcy na Mazowszu, a następnie miasto we władaniu arcybiskupów gnieźnieńskich na przestrzeni wieków cieszyło się poparciem królów, posiadało liczne przywileje, które umożliwiały jego rozwój. Przywileje wydane w 1419 r., 1443 r., 1524 r., 1527 r., 1616 r., 1730 r. odnosiły się do zarządu wewnętrznego, do uposażenia tak samych gmin miejskich jak i mieszczan w siedziby, grunta i lasy, do wykonywania rzemiosł itp., regulowały życie społeczne i gospodarcze miasta, określały hierarchie sprawowania władzy i kompetencje urzędów. Na czele zespołu urzędów stał starosta. Był nim świecki człowiek, niekiedy z rodziny arcybiskupiej, często też kanonik lub prałat kapituły gnieźnieńskiej lub łowickiej. Na niego zlewał pełnię władzy administrowania księstwem prymas ? arcybiskup. Starosta reprezentował zamek arcybiskupi, czuwał nad dochodami z dóbr łowickich, utrzymywał karność, w porozumieniu z arcybiskupami wydawał przepisy, czyli tzw. ordynacje, regulujące życie administracyjne i obyczajowość mieszkańców Łowicza. 26 kwietnia 1730 r. prymas Teodor Potocki wydał przywilej regulujący ustrój Łowicza. Ustalone zostały tzw. ?porządki?: radziecki na czele z burmistrzem, ławniczy na czele z wójtem, gminny obejmujący przedstawicieli ludu. Burmistrz, a następnie prezydent (od 1702 r.) wspólnie z Radą Miejską podejmował decyzje w ?interesach miejskich?. W gestii wójta i ławników pozostawało sądownictwo kryminalne, cywilne, podsądnym jednak przysługiwało prawo apelacji od sądów wójtowskich do zamku arcybiskupiego. Ostateczną decyzję o zatwierdzeniu prezydenta i wójta podejmował starosta. Taki ustrój Łowicza z drobnymi tylko zmianami przetrwał do upadku Rzeczypospolitej. Po upadku Rzeczypospolitej uchylono dawne prawa i samorządy miejskie. Dla miast ustanowiono przez rząd powołane władze miejskie. Twórcą poszczególnych części zespołu Akta miasta Łowicza były władze miejskie noszące w różnych okresach różne nazwy: Rada Municypalna, Urząd Municypalny, Magistrat m. Łowicza. Zarząd Miejski, Stadtverwaltung Lowitz i ponownie Zarząd Miejski w Łowiczu. Rada Municypalna w Łowiczu Na mocy art. 67 i 68 Ustawy Konstytucyjnej Księstwa Warszawskiego z 1807 r. powołano w każdym mieście (municypalności) Rady Municypalne, które wybierały spośród siebie burmistrza lub prezydenta. Liczba członków Rady uzależniona była od ilości mieszkańców i tak np. w miastach o 25 tys. mieszkańców było dziesięciu członków, w miastach większych 20-30- tu członków, których mianował król na podstawie przedstawionej mu listy kandydatów. (Dziennik Praw Ks. Warszawskiego t. I 1810, s. 34-36). Kompetencje Rady skonkretyzowało postanowienie Fryderyka Augusta z 23 lutego 1809 r. (dziennik Praw Ks. Warszawskiego t. I 1810, s. 201-209). Natomiast postanowienie Namiestnika z dnia 3 lutego 1816 r. o organizacji administracji oddawało w miastach prezydentowi władzę wykonawczą w stosunku do rozporządzeń Komisji Wojewódzkiej (Dziennik Praw Królestwa Polskiego t. II, 1816, s. 61-86). Urząd Municypalny w Łowiczu W roku 1818 na mocy postanowienia Namiestnika z dn. 3 lutego 1818 r. władzę w miastach zaczęły sprawować Urzędy Municypalne (Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. VI. 1818-1819, s.61-66), które były organem wykonawczym. Urząd Municypalny składał się z burmistrza (większym mieście prezydenta) i ławników. Zadania i kompetencje prezydentów i burmistrzów określało postanowienie Namiestnika Królewskiego w Radzie Stanu z dnia 30 maja 1818 (Dziennik Praw Królestwa Polskiego t. VI, 1818-1819, s. 25-33) Natomiast obowiązki i atrybucje urzędów municypalnych zostały określone w ww. postanowieniu z dnia 3 lutego 1818 r. Magistrat miasta Łowicza Ukazem carskim z dni 29 września 1842 r (dziennik Praw Królestwa Polskiego t. XXX, 1841-1842, k. 281-285) nazwy Urzędów Municypalnych we wszystkich miastach we wszystkich miastach Królestwa Polskiego zostały zmienione na Magistraty przy zachowaniu wszelkich dotychczasowych atrybucji i prerogatyw urzędów. W roku 1918 w Magistracie miasta Łowicza utworzono trzy wydziały: I.Wydział Policyjny II.Wydział Administracyjny III.Wydział Kwaterunkowy Po odzyskaniu niepodległości organizację gmin miejskich normował dekret o samorządzie miejskim dla obszarów Polski byłego zaboru rosyjskiego z dnia 4 lutego 1919 r. (Dziennik Praw Państwa Polskiego, nr 13, 1919r. poz. 140). Dekret ten określał gminę miejską jako samodzielną jednostkę terytorialną i osobę publiczno -prawną. Dekret ten jednocześnie wprowadzał podział na organy: a) uchwałodawczy i kontrolujący - radę miejską, b) wykonawczy i zarządzający ? magistrat. Cytowany dekret obowiązywał do dnia 23 marca 1933 r. tj. do dnia wydania ustawy o częściowej zmianie samorządu terytorialnego. W strukturze wewnętrznej Magistratu miasta Łowicza z dniem 1 kwietnia 1920 r. wprowadzono następujące zmiany organizacyjne: w miejsce dotychczasowych trzech wydziałów wprowadzono pięć, a mianowicie: I.Centralny (Ogólny) II.Finansowo ? Podatkowy III.Mieszkaniowo ? Sanitarno ? Szkolny IV.Statystyki i Gospodarki Miejskiej V.Aprowizacji Powyższa struktura organizacyjna obowiązywała do roku 1929, kiedy to Wydział Gospodarki Miejskiej przekształcono w Wydział Gospodarki Miejskiej i Majątku Miejskiego. Zarząd Miejski w Łowiczu Ustawa z dnia 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (Dziennik Ustaw nr 35, 1933r., poz. 294) miała na celu ujednolicenie administracji i samorządu na szczeblu gminy i miasta na terenie całego kraju. Rozdział drugi tego obszernego dokumentu szczegółowo określił zakres praw i zakres działania gmin miejskich oraz przepisy wyborcze rad miejskich. W myśl tej ustawy organem stanowiącym i kontrolującym w miastach była rada miejska, a organem zarządzającym i wykonawczym zarząd miejski. Na czele zarządu miejskiego stał burmistrz, w miastach wydzielonych prezydent miasta. W 1935 r. w Zarządzie Miejskim w Łowiczu wprowadzono następujący podział akt, zgodnie z instrukcją kancelaryjną z dnia 5 kwietnia 1935 r.: Wydział I Ogólny Sekretariat Referat 2 Opieki Społecznej Referat 3 Ewidencji i Kontroli Ruchu Ludności Referat 4 Kancelaria Wydział II Finansowy Referat 1 Budżetu i Kontroli Referat 2 Buchalteria Referat 3 Podatkowy i Opłat Miejskich Referat 4 Kasa Miejska Wydział III Gospodarki Miejskiej Referat Techniczno ? Budowlany Referat Gospodarczy Instrukcję kancelaryjną Zarządu Miejskiego zmieniano dwukrotnie w roku 1936 i 1938. W roku 1938 zmiany były następujące: w miejsce Wydziału Ogólnego utworzono Wydział Ogólno ? Administracyjny, pozostawiono bez zmian Wydział Finansowy, a w Wydziale Gospodarki Miejskiej utworzono trzy referaty: 1. Regulacyjno-Budowlany, 2. Gospodarczy, 3. Robót Publicznych. Stadtverwaltung Lowitz W 1939 r. do dystryktu warszawskiego włączono część powiatu brzezińskiego oraz całe powiaty łowicki i skierniewicki. Z powiatu łowickiego wyłączono miasto Łowicz. Na czele powiatów miejskich stali nadburmistrzowie. W Łowiczu został utworzony Stadtverwaltung. Zarząd Miejski w Łowiczu Po wyzwoleniu w dniu 17 stycznia 1945 roku na mocy dekretu z 23 listopada 1944 r. (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 14, poz. 74) o organizacji i zakresie samorządu terytorialnego, w Łowiczu utworzono Zarząd Miejski jako władzę wykonawczą. Władzę uchwałodawczą na terenie miasta sprawowała Miejska Rada Narodowa powołana na podstawie ustawy z dnia 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działania rad narodowych. Zarząd Miejski w Łowiczu uległ likwidacji w 1950 roku na mocy ustawy z dnia 20 marca o powołaniu terenowych organów jednolitej władzy państwowej.