Akta miasta Golubia

Najstarsza wzmianka źródłowa mówiąca o Golubiu, pochodzi z 1254 r., kiedy to biskup kujawski Wolimir otrzymał osadę od Krzyżaków i lokował ją na prawie chełmińskim. W 1276 r. biskup Albert nadał Golub i inne swoje posiadłości dwóm rycerzom: Szymonowi Gallico i Albertowi ze Smolna. Biskup włocławski Wisław w 1293 r. przekazał Golub Zakonowi Krzyżackiemu w zamian za Grzywnę. Krzyżacy zbudowali ok. 1306 r. zamek obronny. Stanowił on siedzibę komturów i bronił ważnego brodu na granicznej Drwęcy. Prawdopodobnie na początku XIV wieku Golub otrzymał chełmińskie prawo miejskie. Wielki mistrz Michał Küchmeister w 1421 r. wznowił przywilej lokacyjny dla Golubia, potwierdzając dawne prawa miasta: łowienia ryb na własny użytek w części Drwęcy należącej do Golubia; czynsz z ław i kramów dzielą między siebie na pół Zakon i miasto, z wyjątkiem dwóch ław rzeźniczych i dwóch chlebowych, które w całości płacą Zakonowi; dochody z browaru w rynku przypadają miastu; od każdego domu miasto płaci biskupstwu dwa szkojce. 28 maja 1454 r. Golub złożył przysięgę wierności Kazimierzowi Jagiellończykowi w Toruniu. We wrześniu 1460 r. miasto zostało opanowane przez dowódcę czeskich zaciężnych w służbie Zakonu Bernarda Szumborskiego. Odzyskał je dowódca polski Oldrych Czerwonka 25 października 1462 r. Po powrocie do Polski Golub położony w województwie chełmińskim rozwijał się pomyślnie jako ośrodek handlowy. W latach 1611-1625 mieszkała tu siostra Zygmunta III Anna Wazówna, która przebudowała gotycki zamek w stylu renesansowym. Dopiero pod koniec XVII wieku miasto spadło do roli drugorzędnej. Po I rozbiorze Golub stał się pruskim miastem granicznym. Miasto liczyło w 1871 r. 2556 mieszkańców, liczba ta wzrosła w 1900 r. do 2868. Według danych statystycznych z 1880 r. w mieście były dwa kościoły: katolicki i ewangielicki, synagoga, magistrat, poczta, stacja telegraficzna, urząd celny, magazyn soli, sąd obwodowy, szkoły miejskie katolicka i ewangielicka. Po przejęciu Golubia przez władze polskie- pierwsze lata upłyneły przede wszystkim na likwidacji pozostałości porozbiorowych i ugruntowaniu polskiej administracji. W latach dwudziestych miasto liczyło ok.. 3000 mieszkańców. Znajdowały się w nim domy miejskie (ratusz, szkoła katolicka, teatr, rzeźnia, posterunek policji, elektrownia), 4 domy skarbowe, komora celna, sąd obwodowy, prywatna szkoła protestancka. Miasto było pozbawione wodociągów i kanalizacji. W latach 1939-1945 Golub znajdował się pod okupację niemiecką. Ustrój miasta w okresie przedrozbiorowym określały przywileje lokacyjne, potwierdzone w wilkierzu miejskim z 1622 r. Władze miejskie tworzyły trzy ordynki: Rada Miejska, Ława i 3 Ordynek. W skład Rady wchodzili radni, będący przedstawicielami patrycjatu. Na jej czele stał burmistrz, z którym Rada liczyła siedem osób. Burmistrz urzędował 1 rok. Wybory odbywały się 25 listopada każdego roku. Przed wyborami miały miejsce zebrania gminne, na których burmistrz składał sprawozdanie rachunkowe. Kontrolerów do tego celu wyznaczała nie Rada, ale Gmina. Do obowiązków Rady należały wszelkie sprawy dotyczące zarówno administracji ogólnej, jak i gospodarki finansowej miasta. Sądownictwo należało do Ławy. Ławnicy- podobnie jak rajcowie- sprawowali swój urząd dożywotnio. Na czele ławy stał sołtys wybierany corocznie 25 listopada. Nie mógł być wyłoniony spośród rajców. Trzeci Ordynek reprezentowało czterech Deputowanych wybieranych corocznie przez Gminę. Zadaniem tego organu było kontrolowanie działalności gospodarczej i finansowej miasta. Wszystkie trzy ordynki wybrane przez Gminę, były zatwierdzane przez starostę. Przedstawiony wyżej ustrój miasta przetrwał do czasów zaborów. Zakres czynności władz miejskich i ich organizację w latach 1773-1808 regulowały dwa zarządzenia rządowe z 10 i 13 września 1773 r. wydane dla miasta Elbląga i pozostałych miast zachodniopruskich. Na ich mocy w Golubiu został powołany tzw. "Złączony" lub "Kombinowany" Magistrat ("Vereinigten Magistrat"), który dzielił się na Departament Sprawiedliwości i Policji. Do zakresu czynności Magistratu należały wszelkie sprawy zwiazane z zarządem, prawami, granicami i posiadłościami miasta, wybór urzędników, gospodarka miejska, sprawy szkolne i kościelne. Departamentowi Policji podlegały sprawy ekonomiczne miasta (rzemiosło, handel, komory), sprawy miar, wag, cen, zatrudnienia, zdrowia i lecznictwa, budowlane, wojskowe, pożarowe, porządkowe, karne i meldunkowe. Tak zorganizowane władze przetrwały do 1809 r., w którym nastąpiła reorganizacja samorządu na wzór francuskich municypiów. Prawdopodobnie Golub otrzymał ustrój podobny do innych małych miast Księstwa Warszawskiego. Na czele Gminy stał burmistrz, który miał do pomocy honorowych ławników. Organem samorządowym była Rada Miejska. W 1815 r. władze pruskie nie dokonały zmian w istniejacym ustroju miejskim. Dopiero w latach trzydziestych zreorganizowano władze miasta według ordynacji z 19 listopada 1808 r. Władze miasta tworzyły: Magistrat i Rada Miejska. Kolegium Magistratu składało się z burmistrza, jego zastępcy i pięciu innych członków. Do jego kompetencji należała obsada urzędników miejskich, zarząd majątkiem miasta, rachunkowość i finanse, sprawy socjalne i zdrowotne. Sądownictwo i sprawy policji zostały zatrzymane przez państwo. Sądownictwo przeniesiono na sądy królewskie, a sprawy policji powierzono Magistratowi, który był w tym zakresie urzędem państwowym. Rada Miejska była organem doradczym i składała się z 9 radnych i 3 zastępców. Na mocy ustawy- dla usprawnienia działalności administracji powołano deputacje miejskie, w skład których wchodzili radny i członkowie Magistratu. 11 marca 1850 r. została wydana nowa ordynacja miejska. Skład członków kolegium magistrackiego i Rady Miejskiej pozostał bez zmian. Burmistrz łączył władzę administracyjną w zakresie spraw samorządowych z władzą policyjną sprawowaną w imieniu króla. Po dwóch latach rząd pruski wydał nową ordynację- 30 maja 1853 r. Przetrwała ona z niewielkimi zmianami do lat trzydziestych XX wieku. Ustawa zwiększała liczbę członków Rady Miejskiej do 12, a kolegium magistrackiego do 8 osób. Kadencja Rady trwała 6 lat. Zakres kompetencji władz miejskich pozostał bez większych zmian. Inaczej niż w ordynacji z 1808 r. została ustawiona władza policyjna. O ile poprzednio sprawował ją w imieniu państwa- Magistrat, to obecnie mówi się o powierzeniu władzy policyjnej burmistrzowi. Po utworzeniu w 1874 r. urzędu stanu cywilnego na jego czele stanął - jako urzędnik państwowy burmistrz. Po przejęciu Golubia przez władze polskie miasto przez pierwsze miesiące zarządzane było komisarycznie. Na mocy dekretu Ministra Byłej Dzielnicy Pruskiej z dnia 22 kwietnia 1920 r. mianowano członków Rady Miejskiej oraz Magistratu. Tak więc organem samorządu miejskiego pozostała Rada Miejska jako ciało stanowiące i kontrolujace oraz Magistrat jako organ wykonawczy oraz organ władzy państwowej w zakresie spraw poruczonych. Rada Miejska na podstawie paragrafu 39 ordynacji miejskiej z 30 maja 1853 r. była zwoływana przez przewodniczącego Rady, ale na każde posiedzenie należało zaprosić członków Magistratu. Rada działała początkowo w oparciu o regulamin z 3 grudnia 1909 r. 13 sierpnia 1923 r. uchwalono nowy regulamin, który obowiązywał do końca 1932 r., zastąpił go regulamin czynności Rady Miejskiej przyjęty na posiedzeniu w grudniu 1932 r. Rada Miejska liczyła 12 członków, wybieranych co 4 lata. Rada decydowała o ogólnych zasadach gospodarki finansowej, liczbie stanowisk służbowych, wysokości płac, taksach na korzystanie ze środków lokomocji miejskiej, zatwierdzała plan zabudowy miasta, uchwalała własny regulamin. Ponadto wybierała prezydium i członków Magistratu oraz sprawowała kontrolę nad działalnością zarządu miejskiego. Mogła powierzać uprzednie rozpatrywanie spraw podlegających jej kompetencji specjalnym komisjom wybranym z jej łona. Przy Radzie Miejskiej działały liczne komisje, których liczba i czas urzędowania były uzależnione od bieżących potrzeb. W 1921 r. powołano następujące komisje: gospodarcza i finansowa, rewizyjna, budowlana, ubogich, Zarządu Elektrowni, sanitarna i Rady Szkolnej. W 1929 r. działało 6 komisji: ubogich, budowlana, do spraw elektrowni, rzeźni miejskiej, sanitarna i rewizyjna. Liczba członków Magistratu wynosiła sześciu: burmistrz, jego zastępca i czterech członków. Kadencja burmistrza wynosiła 12 lat; pozostali członkowie byli wybierani na 6 lat, z tym, że co 3 lata ustępowała połowa członków. Do 1924 r. urząd pracował w oparciu o instrukcję kancelaryjną dla magistratu wydana w 1835 r. W 1924 r. wprowadzono w administracji miasta Golubia instrukcję biurową wydaną w 1920 r. dla Ministerstw. O strukturze organizacyjnej Magistratu zachowało się niewiele wiadomości. Przy podziale pracy między urzędnikami wzorowano się na pruskim systemie decernatowym, polegającym na komasowaniu określonych grup spraw w określonych działach. W 1929 r. Magistrat dzielił się na 3 referaty: a/ Referat spraw ogólnych b/ Referat zarządzeń i wniosków na posiedzenia Rady Miejskiej i Zarządu Miejskiego c/ Referat spraw Kasy Komunalnej. W 1932 r. Rada Miejska zatwierdziła nowy podział administracyjny Magistratu. 23 marca 1933 r. została przyjęta przez Sejm ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Została ona wykorzystana głównie do wzmocnienia roli burmistrza oraz sekretarza miejskiego. Wprowadziła jednolitość nazw organów dla tego samego typu związku samorządowego; w miastach funkcje wykonawcze miał pełnić zarząd miejski, a nazwa magistrat została zachowana jako określenie dla kolegium zarządu. Na mocy tej ustawy w administracji miasta Golubia wprowadzono w 1937 r. nową instrukcję kancelaryjną, która obowiązywała do września 1939 r. Zarząd Miejski w Golubiu został podzielony na 5 referatów: I. Referat Ogólny II. Referat Rachunkowo-Kasowy III. Referat Gospodarczo-Techniczny (Majątku i Przedsiębiorstw) IV. Referat Administracyjny (Spraw Poruczonych) V. Referat Opieki Społecznej. Po zajęciu Golubia przez władze hitlerowskie miasto nie uzyskało prawa niemieckiej ustawy gminnej (DGO) z 30 stycznia 1935 r. Na czele miasta stał komisaryczny burmistrz, który wraz z przydzielonymi mu pracownikami - był urzędnikiem zatrudnianym przez powiat.