Sąd Grodzki w Chełmnie

Ogłoszony przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego w końcowym etapie II wojny światowej Manifest PKWN, odwołujący się do konstytucji marcowej, przywracał formalnie przedwojenne instytucje życia publicznego w tym instytucje wymiaru sprawiedliwości. Za podstawę ustroju sądowego przyjęto prawo o ustroju sądów powszechnych z 6. II. 1928 r. W miarę wyzwalania kolejnych terenów spod okupacji hitlerowskiej, kierowane w teren grupy operacyjne organizowały sieć sądów powszechnych w ich dawnych siedzibach. Do zakończenia wojny odtworzono już strukturę sądów powszechnych składającą się z Sądu Najwyższego, sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów grodzkich. W większości przypadków podział na okręgi sądowe nie pokrywał się z podziałem administracyjnym kraju. Jednocześnie spod kompetencji sądów powszechnych wyjęto niektóre typy spraw, w szczególności o tzw. charakterze kontrrewolucyjnym, gospodarczym i politycznym i przekazano je utworzonym sądom specjalnym i wojskowym. Utworzony w 1945 r. Sąd Grodzki w Chełmnie znajdował się na terenie działalności Sądu Apelacyjnego w Toruniu, a od 30.04.1949 r . Sądu Apelacyjnego w Bydgoszczy i podlegał Sądowi Okręgowemu w Toruniu. Terenem działania Sądu były gminy położone na obszarze ówczesnego powiatu chełmińskiego tj. gminy: Błędowo, Chełmno Wieś, Dąbrowa Chełmińska, Kijewo Królewskie, Lisewo, Papowo Biskupie, Podwiesk, Robakowo, Starogród, Unisław. Niewielkie korekty granic Sądu nastąpiły pod koniec jego działalności w roku 1950. Wyłączono wówczas z okręgu Sądu Grodzkiego w Grudziądzu gromadę Wiewiórki, a z okręgu Sądu Grodzkiego w Świeciu gromadę Ostrów Świecki i przyłączono je do okręgu Sądu Grodzkiego w Chełmnie. Do zadań sądów grodzkich, należało rozpatrywanie spraw cywilnych oraz karnych jako sądów I instancji oraz pomoc prawna innym sądom. W zakresie spraw cywilnych spornych i niespornych, sądy te orzekały w sprawach opiekuńczych, kuratelnych, spadkowych i testamentowych, majątkowych, małżeńskich, hipotecznych, obrotu wekslowego. Do ich zadań należało także prowadzenie różnego rodzaju rejestrów. W zakresie prawa karnego sądy grodzkie orzekały w drobnych sprawach karnych. Nowością w stosunku do okresu przedwojennego było orzekanie w sprawach rehabilitacyjnych osób posiadających II grupę volkslisty, na podstawie Ustawy z 06. 05. 1945 r. o wyłączeniu ze społeczeństwa polskiego wrogich elementów. Początkowo sądy grodzkie rozpoznawały sprawy jednoosobowo, podobnie jak przed wojną, jednak stopniowo włączany był tzw. czynnik społeczny w postaci ławników /najczęściej 2/, np. w sprawach rehabilitacji/. Wyeliminowana została także zasada apolityczności sędziów, zakazująca przynależności do partii politycznych, zniesiona Dekretem z 15.03.1945 r. Instancją odwoławczą od orzeczeń sądów grodzkich były sądy okręgowe. W przypadku Sądu Grodzkiego w Chełmnie był to Sąd Okręgowy w Toruniu. Kolegium Administracyjne tego sądu organizowało także pracę Sądu Grodzkiego w Chełmnie dokonując corocznego ramowego podziału czynności, a także przyjmowało okresowe sprawozdania z wykonania czynności tegoż Sądu, po rozpoznaniu wniosku sędziego, sprawującego kierownictwo Sądu Grodzkiego. Na czele sądów grodzkich stał jeden z sędziów, ustanowiony jako sędzia kierujący sądem. Kierował on podległym mu zespołem sędziów, asesorów sądowych, sekretarzy, rejestratorów, kancelistów i innych pracowników sądowych, takich jak woźni, praktykanci kancelaryjni, archiwiści. Przy sądach tych ustanawiani byli także sędziowie śledczy. Władzą oskarżającą w sądach grodzkich była prokuratura odpowiedniego sądu okręgowego. Wewnętrznie sądy grodzkie podzielone były na oddziały. Z uwagi na małą ilość zachowanych akt Sądu Grodzkiego w Chełmnie, można jedynie stwierdzić na podstawie zachowanych sygnatur, że placówka ta podzielona była co najmniej na 4 oddziały. Liczba oddziałów oraz przydzielone im zadania różnicowały się jednak w zależności od potrzeb i możliwości kadrowych poszczególnych sądów. Oddziałem kierował przydzielony do niego sędzia lub nawet asesor. W przypadku szczególnie obciążonych oddziałów, wspomagał go sędzia pomocniczy. Sędziowie wykonywali swoje obowiązki służbowe często w kilku oddziałach. Obsługę oddziału zapewniał sekretariat, którym kierował sekretarz oddziału. Do jego pomocy oddelegowany był jeden lub rzadziej dwóch pomocników, najczęściej w randze rejestratorów, którzy także pełnili funkcję protokolantów w czasie rozpraw. Wykazy pracowników Sądu Grodzkiego w Chełmnie informują, że personel ten liczył ok. 20 osób, w tym 3-4 sędziów i aplikantów sądowych, podobna liczba adwokatów oraz 3 sekretarzy sądowych. Resztę stanowili rejestratorzy, kanceliści, woźni i komornicy. Być może ze względu na niewystarczającą obsadę kadrową urzędników sądowych w Sądzie Grodzkim w Chełmnie ilość sekretariatów była mniejsza od liczby oddziałów. Zarządzenie wewnętrzne kierownika Sądu z 10 września 1946 r. wykazuje 3 sekretariaty z następującymi zakresami obowiązków: -Sekretariat I - sprawy personalne, prowadzenie kasy, spraw niespornych /z wyłączeniem o uznanie za zmarłych/, rejestrów usc i spraw małżeńsko-majątkowych, kierowanie biurem podawczym, -Sekretariat II - obejmował sprawy cywilne, karne, rehabilitacyjne, -Sekretariat III - sprawy hipoteczne, sprawy o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu . Zmiany zachodzące pod koniec lat 40-tych w sądownictwie polskim były objawem dążności władz komunistycznych do ograniczania roli niezawisłych sądów. Przejawiało się to przede wszystkim w zwiększaniu roli ławników, zmianach personalnych w sądach, dążeniu do wprowadzenia dwuinstancyjności w postępowaniu karnym i cywilnym. Całkowita likwidacja struktury sądów powszechnych w tym sądów grodzkich nastąpiła na skutek Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 27 XI 1950 r. o dostosowaniu sadów powszechnych do nowych przepisów ustroju i o zniesieniu sądów zbędnych. Rozporządzenie weszło w życie od stycznia 1951 r. Na tej podstawie Sąd Grodzki w Chełmnie przekształcono w Sąd Powiatowy w Chełmnie.