Sąd Grodzki w Mielcu

Z dniem 12.10.1939 r. na podstawie dekretu Führera i Kanclerza Rzeszy Niemieckiej, na terenach polskich obejmujących woj. krakowskie, lubelskie, radomskie, warszawskie utworzono Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych polskich obszarów. Administracją wyżej wymienionych terenów zarządzał Generalny Gubernator dr Frank. W latach 1939-1944 ustanowione zostały sądy niemieckie dla obywateli niemieckich i volksdeutschów, sądy doraźne wyrokujące w sprawach wystąpień przeciw władzom okupacyjnym i sądy specjalne wyrokujące w sprawach zamachów na ludność niemiecką. Sądy niemieckie zostały utworzone w Krakowie, Rzeszowie, Chełmie, Lublinie, Radomiu, Piotrkowie, Warszawie i Żyrardowie. Ponadto działały Wyższe Sądy Niemieckie utworzone dla każdego okręgu Generalnego Gubernatorstwa przy siedzibie szefa okręgu (Kraków, Lublin, Radom, Warszawa). W sprawach cywilnych sądownictwu niemieckiemu podlegały osoby o przynależności państwowej niemieckiej, volksdeutsche oraz ludność polska w sprawach z ludnością niemiecką lub z władzami niemieckimi. W sprawach karnych, ludność niemiecka oraz osoby dopuszczające się czynów przeciw władzy okupacyjnej. Sprawy karne i cywilne w pierwszej instancji rozstrzygał sąd niemiecki stosując prawo niemieckie, natomiast apelacje, zażalenia rozstrzygał ostatecznie Wyższy Sąd Niemiecki. Zakres działania sądów polskich określiło rozporządzenie o sądownictwie polskim w Generalnym Gubernatorstwie z 19.02.1940 r. Sądy polskie orzekały wówczas, gdy przysługiwało im do tego prawo. W sprawach karnych rozpoznawały one tylko sprawy przekazane przez niemiecką władzę oskarżenia, w sprawach cywilnych rozpatrywały te sprawy, które nie podlegały sądom niemieckim. Działały sądy grodzkie, okręgowe i apelacyjne. Sądy polskie nadzorował szef danego okręgu. Urzędnicy i pracownicy sądów zobowiązani byli złożyć pisemną deklarację posłuszeństwa wobec administracji niemieckiej. Wyroki zapadały "w imieniu prawa". Stosowano ustawę z 6.02.1928 r. "Prawo o ustroju sądów powszechnych" oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z lat 1928-1937. Od wyroków sądów I instancji przysługiwało prawo apelacji i zażaleń do sądów II instancji. Wyroki sądów polskich mogły być sprawdzone przez niemieckie sądy specjalne. Sąd Grodzki w Mielcu prawdopodobnie rozpoczął działalność w październiku 1939 r. Rozpatrywał cywilne sprawy ludności zamieszkałej w powiecie sądowym mieleckim. Trudno określić organizację sądu, czynności i liczbę oddziałów, gdyż nie zachowały się akta organizacyjne. Nie występują także pomoce kancelaryjne (repertoria). Sąd Grodzki w Mielcu zakończył działalność z chwilą wyzwolenia Mielca spod okupacji niemieckiej w 1944 r. W aktach najpóźniejsza data pochodzi z czerwca 1944 r. [Na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. L. Domaradzka, Przemyśl 1994]