Akta gminy Krasnystaw

Gmina wiejska jako najniższa jednostka administracyjna w Królestwie Polskim stanowiła samorząd terytorialny obejmujący wszystkich jej mieszkańców. Ustrój gmin wiejskich i urząd wójta opierał się na postanowieniach dekretu Księstwa Warszawskiego z dn. 23 lutego 1809 r. "O organizacji gmin miejskich i wiejskich". Na czele gminy stał wójt, który w każdej gromadzie wyznaczał swoich zastępców, czyli sołtysów. Do obowiązków wójta należał m.in. nadzór nad wykonaniem zarządzeń państwowych, administrowanie majątkiem gminy, dbałość o utrzymanie porządku i bezpieczeństwa. Postanowienia namiestnika Królestwa Polskiego z dn. 3 lutego 1816 r. i z dn. 30 maja 1818 r. zatwierdziły dotychczasową organizację gmin i szczegółowo określiły kompetencje wójta. Ukaz carski z dn. 2 marca 1864 r. wprowadził nowy ustrój gminy wiejskiej. Odtąd organami administracji państwowej były: zebrania gminne, wójt gminy, sołtysi i sąd z ławnikami. Poza tym gminy mogły mieć osobnych pisarzy, poborców podatkowych, inspektorów szkół i szpitali, gajowych i in. urzędników. W latach 1915-1918 ukształtowała się niemal ostatecznie wewnętrzna organizacja samorządu gminnego. Art. 2 Dekretu z dn. 27 listopada 1918 r. zniósł istniejący dotychczas urząd pełnomocnika gminnego, ustanawiając jednocześnie nowy organ radę gminy. Po uwzględnieniu zmian wprowadzonych przez Dekret w skład organizacji gminy weszły: zgromadzenie gminne, rada gminy, wójt i inni urzędnicy, sołtysi. W dniu 23 marca 1933 r. weszła w życie pierwsza ustawa jednolita dla gmin całego kraju "O częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego" obowiązująca na wszystkich terenach byłych zaborów z wyjątkiem Śląska. Zgodnie z cytowaną ustawą organem ustawodawczym i kontrolnym gminy była rada gminy, organem wykonawczym i zarządzającym był zarząd gminny. Na czele zarządu stał wójt i jego zastępca podwójci. W roku 1939 na mocy rozporządzenia Generalnego Gubernatora z dn. 28 listopada 1939 r. "O zarządzie gmin polskich" gminy zostały podporządkowane władzom okupacyjnym. Wszelka władza gminy została przelana na burmistrza, a w gminach wiejskich na wójta, którego powoływał starosta (Kreishauptmann). Starosta mógł uchylić każde zarządzenie wójta, jak również wydać własne, obowiązujące gminę. Po wyzwoleniu powołano na mocy ustawy z 11 września 1944 r. gminne rady narodowe pełniące rolę władzy ustawodawczej. Ustawa z dn. 20 marca 1950 r. "O terenowych organach jednolitej władzy państwowej" zniosła zarządy gmin. Rady stały się terenowymi organami władzy państwowej w gminach, miastach, powiatach i województwach. Organem wykonawczym rad narodowych i zarządzającym było prezydium. W 1954 r. gminne rady narodowe zostały zlikwidowane, a w ich miejsce powołano gromadzkie rady narodowe. Gmina Krasnystaw należała do powiatu krasnostawskiego. Na nią składały się następujące miejscowości: Białka, Jaślików, Latyczów, Małochwiej, Namule, Niemienice, Romanów, Rońsko, Tuligłowy, Widmówka, Zażółkiew. [na podstawie wstępu do inwentarza]