Komenda Powiatowa Policji Polskiej Ostrów Mazowiecka

Policja Państwowa w okresie II Rzeczypospolitej podlegała na szczeblu centralnym Ministrowi Spraw Wewnętrznych, natomiast na regionalnym i lokalnym - wojewodom i starostom. Na czele korpusu Policji Państwowej stał komendant główny. Struktura organizacyjna korpusu była dostosowana do podziału terytorialnego państwa. Policja spełniała w II Rzeczypospolitej kilka podstawowych zadań. Po pierwsze były to działania porządkowe, po drugie zwalczanie przestępczości kryminalnej, po trzecie ochrona państwa i ustroju. W wyniku kampanii wrześniowej 1939 roku struktury policji uległy rozbiciu. Po wkroczeniu wojsk niemieckich, jako pierwsze z formacji policyjnych, rozpoczęły swą działalność, na zajętych terenach, grupy operacyjne policji hitlerowskiej, tzw. Einsatzgruppe. Polski system policyjny pod okupacją niemiecką zaczął się tworzyć już w okresie hitlerowskiego zarządu wojskowego. Warszawski Okręg Policji Państwowej w wyniku działań wojennych nie uległ rozbiciu. W układzie kapitulacyjnym policja została zobowiązana do pozostania w służbie, dzięki temu warszawski korpus policji szybko reaktywował swą działalność pod okupacją niemiecką. Inaczej sytuacja wyglądała na terenach pozawarszawskich. Tam dopiero po ogłoszeniu rozporządzenia dowódcy sił okupacyjnych gen. von Brauchitscha, w którym informowano, że gospodarka państwowa i administracja publiczna nadal są czynne lub ich działalność zostaje wznowiona, reaktywowana została działalność Policji Państwowej. W wyniku podania do publicznej wiadomości wspomnianego zarządzenia do pracy zaczęli powracać pracownicy administracji, w tym policjanci. Okres przejściowy, czyli zarządu wojskowego, zakończył się wprowadzeniem w życie dwóch dekretów Adolfa Hitlera, mianowicie o wcieleniu bezpośrednio do Rzeszy części zajętych terenów polskich oraz o utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa. Okupacyjne władze nowego tworu terytorialnego podjęły decyzję o dalszej odbudowie policji polskiej. Wydane zostały dwa akty prawne dotyczące policjantów, mianowicie: odezwa Wyższego Dowódcy SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 30 października 1939 roku zobowiązująca wszystkich funkcjonariuszy znajdujących się w służbie czynnej w dniu 1 września 1939 roku do powrotu do pracy: "Wszyscy urzędnicy Policji Polskiej a również oficerowie Policji Polskiej, którzy w dniu 1 września 1939 roku pełnili służbę, powinni zgłosić się do dnia 10 listopada 1939 roku, bez względu na ich poprzednie miejsce służbowe, w najbliższym urzędzie Policji Niemieckiej lub w Starostwie Niemieckim" - oraz rozporządzenie Generalnego Gubernatora, Hansa Franka dotyczące wynagrodzeń dla ponownie zatrudnionych urzędników i funkcjonariuszy polskich. Wspomniana odezwa miała na celu rejestrację niepracujących jeszcze policjantów w celu ich ponownego zatrudnienia. Jej ogłoszenie na całym obszarze okupowanym oraz konsekwentne wprowadzanie go w życie doprowadziło do znacznego przyrostu kadrowego w korpusie Policji Państwowej na terenie GG. Sukcesywna odbudowa Policji Państwowej przez władze niemieckie na terenie GG trwała w miesiącach październik-grudzień 1939 roku. Przyjęto dwuczłonową organizację polskich sił bezpieczeństwa, a mianowicie: podział korpusu na służbę ogólną (mundurową) i polską policję kryminalną. Do grudnia 1939 roku odbudowa Policji Państwowej była niejako nieoficjalna, za cichą z zgodą władz niemieckich. Jednakże od 17 grudnia 1939 roku wraz z wydanym przez Hansa Franka "Zarządzeniem o organizacji polskiej policji" sytuacja uległa zmianie. Policja Państwowa przemianowana została na Policję Polską. Na mocy tego zarządzenia uległ zmianie charakter PP, która z organu państwowego przekształcona została w organ o charakterze komunalnym, pod zarządem starostw powiatowych lub miejskich. Zgodnie ze wspomnianym zarządzeniem PP została podporządkowana terenowym organom policji niemieckiej, przy jednoczesnym zredukowaniu polskich władz policyjnych. Najwyższym stanowiskiem polskim miał być komendant miejski lub powiatowy. Policja Polska zorganizowana została w szereg placówek miejskich i powiatowych, niepowiązanych ze sobą. Jednostkami wykonawczymi były komisariaty i posterunki. Według podanego zarządzenia do zadań PP należały:

• służba patrolowa o charakterze prewencyjnym
• nakładanie mandatów karnych,
• stosowanie aresztu tymczasowego,
• legitymowanie osób, przeszukania lokali,
• dyżury wewnętrzne,
• służba wartownicza,
• nadzór nad nieruchomościami,
• nadzór nad ruchem ulicznym,
• zwalczanie nielegalnego handlu,
• wspomaganie urzędników podczas wykonywania przez nich czynności służbowych,
• dochodzenia w zakresie przestępstw pospolitych,
• inwigilacja środowisk przestępczych. Ponadto PP obarczana była również zadaniami zlecanymi przez władze okupacyjne, mianowicie: nadzorem nad ruchem przesiedleńców, udziałem w obronie przeciwlotniczej, kontrolą przestrzegania godziny policyjnej, ochroną przeciwpożarową. Zasadniczy nadzór nad PP miał der Kommandeur der Ordnungspolizei z podległymi sobie placówkami terenowymi. Bezpośredni nadzór nad placówkami miejskimi PP sprawował specjalnie wyznaczony oficer Schupo, natomiast placówki wiejskie nadzorował komendant miejscowego plutonu żandarmerii. Ze strony polskiej z niemieckimi organami nadzorczymi współpracowali - w miastach wyznaczeni oficerowie łącznikowi, w przypadku zaś placówek powiatowych komendanci powiatowi. Struktura organizacyjna korpusu Policji Polskiej w Generalnym Gubernatorstwie zatrzymała się na poziomie powiatu. Jednostkami wykonawczymi w powiecie były posterunki PP obejmujące swoim zasięgiem obszar gminy wiejskiej lub miejskiej lub kilka gmin. Pracą posterunku kierował jego komendant podlegający częściowo komendantowi powiatowemu. W ramach służby zewnętrznej posterunek podlegał komendantowi rejonowego posterunku żandarmerii. Pracą komendy powiatowej kierował komendant powiatowy, którego uprawnienia były systematycznie ograniczane. Od 1941 roku rozpoczęto tworzyć posterunki grupowe, obejmujące swoim zasięgiem obszar pracy rejonowego posterunku żandarmerii, dzięki czemu ten uzyskał możliwość kierowania pozostałymi polskimi placówkami, uszczuplając w ten sposób zakres władzy polskiej komendy powiatowej. Komendant Powiatowy stał się jakby fachowym pomocnikiem komendanta żandarmerii w zakresie kierowania PP. Pozostały mu uprawnienia dyscyplinarne oraz obowiązek nadzoru nad służbą wewnętrzną, aby przebiegała zgodnie z rozporządzeniami władz niemieckich. Przedstawiony typ struktury organizacyjnej PP w powiecie można uznać za typ podstawowy. Istniały jeszcze dwa rodzaje organizacji. W powiecie Ostrów Mazowiecka wprowadzony został pierwszy typ organizacji PP, określony powyżej jako podstawowy. W samym mieście istniała komenda powiatowa, natomiast posterunki zorganizowane zostały w następujących miejscowościach: Małkinia, Brok, Długosiodło, Wąsewo, Brańszczyk, Poręba, Wyszków, Goworowo, Czerwin, Pniewo, Somianka, Komorowo, Wola Mystkowska. Komendantami powiatowymi byli: w latach 1940-1941 kapitan Stanisław Pawlicki, 1941-1942 kapitan Bronowski, 1943-1944 kapitan P. Buła. Nazwiska komendantów zostały ustalone w oparciu o podpisy i pieczątki imienne występujące w aktach zespołu. Na terenie powiatu służyło około 100 polskich policjantów. W miarę upływu czasu Niemcy dążyli do wzmocnienia nadzoru na Policją Polską w GG. W 1943 roku rozpoczęła się likwidacja posterunków, których załoga liczyła poniżej 6 funkcjonariuszy, a następnie wzmocnienie nimi posterunków silniejszych. Akcja scalania nasiliła się na przełomie 1943/1944 roku, w celu tworzenia silnych placówek pod dowództwem niemieckich funkcjonariuszy. Wraz z ofensywą wojsk radzieckich latem 1944 roku nastąpiło wzmożenie rozpadu struktur powiatowych PP. Przyczyniło się również do tego zjawisko dezercji policjantów. W ograniczonym zakresie PP dotrwała do początków 1945 r., po czym uległa rozpadowi. Nie jest niestety znana dokładna data likwidacji Komendy Policji Polskiej w Ostrowi Mazowieckiej.