Sąd Grodzki w Białobrzegach

Wraz z wyzwalaniem w 1944 i 1945 r. kolejnych terenów państwa polskiego, przywracano na nich sądownictwo polskie. Sądownictwo powszechne sprawowały: sądy grodzkie, sądy okręgowe, sądy apelacyjne i Sąd Najwyższy. Działało ono na podstawie Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. Oddzielną strukturę i organizację miało sądownictwo i prokuratura wojskowa. Podstawę prawną funkcjonowania tego pionu sądownictwa stanowił dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenie Narodowego z dnia 23 września 1944 r. Prawo ustroju Sądów Wojskowych i Prokuratury Wojskowej. Właściwości sądów wojskowych podlegali żołnierze, jeńcy i zakładnicy oraz osoby popełniające przestępstwa wojskowe. Pierwszej nowelizacji obowiązującego prawa o ustroju sądów powszechnych dokonano już w listopadzie 1944 r., kiedy to w miejsce dotychczasowych wydziałów hipotecznych przy sądach grodzkich i okręgowych utworzono oddziały hipoteczne w sądach grodzkich i wydziały hipoteczne w sądach okręgowych. Przepisy te znosiły funkcję pisarza hipotecznego, którego obowiązki mieli przejąć jeden lub dwóch sędziów grodzkich i jeden lub dwóch sędziów okręgowych. Kolejną zasadniczą regulacją prawną dotyczącą sądownictwa powszechnego był dekret Rady Ministrów dotyczący orzecznictwa sądownictwa powszechnego z okresu okupacji niemieckiej oraz kontynuacji spraw wszczętych a niezakończonych w tym okresie. Mocą tej regulacji prawnej nastąpiło generalne unieważnienie postanowień sądów niemieckich, które uznane zostały za nieważne i pozbawione skutków prawnych. Generalnie, uznana została moc prawna decyzji i postanowień sądownictwa polskiego z omawianego okresu. Uzupełnieniem powyższych przepisów były dwa dekrety dotyczące zmiany przepisów kodeksu postępowania karnego oraz podobna nowelizacja i uzupełnienie przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Obie przywołane regulacje odnosiły się do trybu postępowania sądowego w przypadku zaginięcia bądź zniszczenia akt spraw. Istotną zmianą w ustroju sądownictwa powszechnego w omawianym okresie, było utworzenie z dniem 22 marca 1946 r. sądów obywatelskich . W myśl jego zapisów w każdej gminie wiejskiej i miejskiej tworzone miały być sądy obywatelskie, do kompetencji których należało:

• w sprawach cywilnych: rozpoznawanie spraw o ochronę zakłóconego posiadania lub jego przywrócenia, o naprawę szkód jeżeli ich wartość nie przekraczała 1500 zł oraz sprawy dotyczące należności dostaw rolników, rzemieślników, przemysłowców lub kupców, jeżeli wartość żądanej sumy nie przekraczała 1500 zł,
• w sprawach karnych: drobne wykroczenia przewidziane w kodeksie karnych, łamanie przepisów ustawy z dnia 14 kwietnia 1937 r. o szkodnictwie leśnym i polnym(Dz. U. R. P. nr 30, poz. 224), łamanie przepisów o sprzedaży, podawaniu i spożyciu napojów alkoholowych. Wymieniona właściwość sądów obywatelskich należała do momentu ich utworzenia do kompetencji sądów grodzkich. Przystosowaniu ustroju sądownictwa powszechnego do zachodzących w kraju zmian ustrojowych była ustawa o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych z 27 kwietnia 1949 r. Nowelizacja obowiązujących przepisów dotyczyła trybu powoływania ławników oraz możliwości tworzenia w sądach okręgowych osobnych wydziałów dla nieletnich. Od momentu wejścia w życie, przywoływanej ustawy, ławników powoływał prezes właściwego sądu z listy osób ustalonej przez właściwą terytorialnie wojewódzką radę narodową. Przy okazji zmiany ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych zmienione zostały przepisy postępowania karnego i postępowania cywilnego. Do właściwości sądów grodzkich w sprawach cywilnych należało rozpatrywanie:
• spraw majątkowych, w których wartość roszczenia nie przekraczała 1000 zł;
• wszelkie sprawy działowe, gdzie wartość przedmiotu działu nie przekraczała 50000 zł;
• spraw o ustalenie ojcostwa oraz roszczenia majątkowe z tym związane;
• spraw umów najmu i roszczeń z tym związanych;
• sprawy o przywrócenie zakłóconego posiadania lub jego ochronę;
• sporów sąsiedzkich, jeżeli wartość wnoszonego powództwa nie przekraczała 300 zł,. Właściwość sądu grodzkiego zastawała wyłączana w sprawach cywilnych, gdzie stroną był Skarb Państwa . W sprawach karnych obowiązywały przepisy ogłoszone w 1932 r. w myśl, których do właściwości sądów grodzkich należało rozpatrywanie spraw o:
• drobne kradzieże, przywłaszczenie, defraudacje, jeżeli wartość popełnionego czynu nie przekraczała 100 zł;
• groźby, obelgi, oszustwa, samowole i potwarze. Sądy grodzkie były sądami I instancji i orzekały jednoosobowo w drobnych sprawach cywilnych i karnych oraz był zobowiązany do udzielania pomocy prawnej władzom. Ogólne kierownictwo nad sądem sprawował sędzia grodzki, a obsługę kancelaryjną zapewniał sekretariat sądu. Zasady wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, w tym grodzkich, regulował Regulamin ogólny wewnętrznego urzędowania sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich, Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich w sprawach karnych oraz Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich w sprawach cywilnych. W myśl wymienionych wyżej przepisów w sądzie grodzkim prowadzone były pomoce kancelaryjne, służące m.in. do rejestracji spraw, w postaci repertoriów. Sąd Grodzki w Białobrzegach rozpoczął swoją działalność prawie natychmiast po wyzwoleniu podległych mu terenów i funkcjonował do dnia 31 grudnia 1950 r. Zasięg terytorialny: gminy Białobrzegi, Radzanów, Błotnica, Stromiec, Potworów, miasto Wyśmierzyce. Siedziba: Białobrzegi