Sąd Grodzki w Przemyślu

W dniu 12 października 1939 r. na podstawie dekretu wodza i kanclerza Rzeszy Niemieckiej na terenach okupowanych obejmujących byłe województwa: krakowskie, lubelskie, radomskie i warszawskie utworzono Generalne Gubernatorstwo Administracją wyżej wymienionych terenów zarządzał Generalny Gubernator Hans Frank. W latach 1939-1944 ustanowione zostały sądy niemieckie dla obywateli niemieckich i volksdentschów, sądy doraźnie wyrokujące w sprawach wystąpień przeciw władzom okupowanym oraz sądy specjalne wyrokujące w sprawach zamachów na ludność niemiecką. Sądy niemieckie zostały utworzone w Krakowie, Rzeszowie, Chełmie, Lublinie, Radomiu, Piotrkowie Trybunalskim, Warszawie i Żyrardowie. Ponadto działały Wyższe Sądy Niemieckie utworzone dla okręgu Generalnego Gubernatorstwa przy siedzibie szefa okręgu (Kraków, Lublin, Warszawa). W sprawach cywilnych sadownictwu niemieckiemu podlegały osoby o przynależności państwowej niemieckiej, volksdentsche oraz ludność polska w sprawach z ludnością niemiecką lub z władzami niemieckimi. W sprawach karnych, ludność niemiecka oraz osoby dopuszczające się czynów przeciw władzom okupacyjnym. Sprawy karne i cywilne w pierwszej instancji rozstrzygał sąd niemiecki stosując prawo niemieckie, natomiast apelacje, zażalenia rozstrzygał ostatecznie Wyższy Sad Niemiecki. Zakres działania sądów polskich określało rozporządzenie o sadownictwie polskim w Generalnym Gubernatorstwie z 19 lutego 1940 r. Sądy polskie orzekały wówczas, gdy przysługiwało im do tego prawo w sprawach karnych rozpoznawały one tylko sprawy przekazane przez niemiecką władzę oskarżenia, w sprawach cywilnych rozpatrywały te sprawy, które nie podlegały sądom niemieckim. Działały sądy grodzkie, okręgowe i apelacyjne. Sądy polskie nadzorował niemiecki szef danego okręgu. Urzędnicy i pracownicy sądów zobowiązani byli złożyć pisemną deklarację wobec administracji niemieckiej. Wyroki zapadały "w imieniu prawa". Stosowano ustawę z 6 lutego 1928 r. "Prawo o ustroju sadów powszechnych" oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z lat 1928-1937. Od wyroków sądów I instancji przysługiwało apelacji i zażaleń do Sądu II instancji tj. Sądu Okręgowego (Bezirkzgericht). Wyroki sądów grodzkich i okręgowych mogły być kontrolowane przez niemieckie sądy specjalne. Wszystkich zawartego paktu Ribbentrop-Mołotow miasto Przemyśl z końcem września 1939r. zostało podzielone na Deutsch-Przemyśl (Zasanie) i Przemyśl sowiecki (stare miasto). Scalenie obu części miasta nastąpiło w skutek uderzenia Niemiec na ZSRR z końcem 1941 r. Sąd Grodzki nosił początkowo nazwę Sąd Grodzki w Niemieckim Przemyślu (Burggericht in Deutsch Przemyśl) i mieścił się przy ulicy Grunwaldzkiej 6, a w1942 r. został przeniesiony do budynku przy ulicy Wodnej 7. Na podstawie zachowanych akt można ustalić, że Sąd Grodzki rozpoczął działalność z początkiem 1940r. Jako Sąd Grodzki w Niemieckim Przemyślu, a od lipca 1941 roku jako Sąd Grodzki w Przemyślu. Językiem urzędowym był j. niemiecki, zaś jako język pomocniczy stosowano początkowo j. polski później j. ukraiński (od 1941). Sąd Grodzki podlegał początkowo Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie Wydział Zamiejscowy w Przemyślu, a od 1942 r. Sądowi Okręgowemu w Przemyślu. Trudno określić organizację sądu, czynności i liczbę oddziałów, gdyż nie zachowały się akta organizacyjne zaś pomoce kancelaryjne (repertoria) są niekompletne. Sąd Grodzki w Przemyślu zakończył działalność w I dekadzie lipca 1944 r. [Na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. A. K. Mielnik, Przemyśl 2000]