Samorząd Okręgowy w Poznaniu

W trzecim zarządzeniu wykonawczym z 29 V 1940 r. do edyktu Hitlera z 8 X 1939 postanowiono, że w ramach urzędu namiestnika zadania w zakresie administracji państwowej i samorządowej prowadzone będą w oddzielnych komórkach organizacyjnych. Komórki organizacyjne, jakie miały wchodzić w skład samorządu okręgowego, czyli Gauselbstverwaltung, wyznaczył minister spraw wewnętrznych wraz z ministrem finansów. W ten sposób Gauselbstverwaltung jako urząd wyodrębnił się z urzędu namiestnika. Niemniej zwierzchnikiem jego nadal był namiestnik Rzeszy, a w jego imieniu bezpośrednim kierownikiem urzędu był tzw. starosta okręgowy (Gauhauptmann). Na terenie tzw. Kraju Warty funkcję te przez cały okres okupacji pełnił SS-Oberführer Robert Schulz. Zadania samorządu okręgowego były dwojakiego rodzaju. Niektóre z nich należały całkowicie do jego kompetencji, w innych wypadkach chodziło o popieranie zadań normalnie należących do kompetencji władz państwowych. Do pierwszej grupy zadań należały: a. zarządzanie majątkiem okręgu Rzeszy, b. zwalczanie chorób, c. prowadzenie opieki społecznej i opieki nad młodzieżą, d. utrzymanie budynków należących do samorządu, e. rozbudowa i utrzymanie dróg pierwszej rangi. W skład drugiej grupy wchodziły następujące zadania: a. popieranie muzealnictwa i zabytków, b. opieka nad zabytkami przyrody (Natur- und Heimatschutz), c. popieranie sztuki i nauki, d. popieranie gimnastyki i sportu, e. popieranie rolnictwa, przemysłu, handlu i komunikacji, f. popieranie ubezpieczeń i banków, g. planowanie. Jakkolwiek zadania te były bardzo rozległe i różnorodne, w gruncie rzeczy ograniczały się one do pierwszej grupy. Samorząd Okręgowy utrzymywał też przede wszystkim zakłady lecznicze ogólne i specjalne (np. dla umysłowo chorych, gruźlików itp.) oraz administrował majątkiem okręgu, do którego to majątku należały niektóre zakłady przemysłowe, gospodarstwa rolne, skonfiskowany nieruchomy majątek kościelny itp. Poza tym samorząd ten utrzymywał też niektóre specjalne szkoły, np. szkołę pożarniczą, ogrodniczą itp. Wykonaniem tych zadań zajmowały się następujące komórki organizacyjne Gauselbstverwaltung, ustalone w początkowym okresie działalności tego urzędu, w jesieni 1940 r. : I. Abteilung I – Allgemeine und kulturelle Verwaltungsangelegenheiten, II. Abteilung II – offentliche Fürsorge, Jugendwohlfahrt und Jugendhilfe, III. Abteilung III – Gesundheitswesen und Leibesübungen, IV. Abteilung IV – Finanz- und Wirtschaftsangelegenheiten. Oprócz tego jako tzw. Sonderverwaltungen z samorządem okręgowym związane były następujące instytucje: Landwirtschaftliche Berufsgenossenschaft, Gemeindeunfall-versicherungsverband, Ruhegehaltskasse, Witwen- und Waisenkasse, Unfallfürsorgekasse, Provinzialhilfskasse. Poza tym starosta okręgowy (Gauhauptmann) był zwierzchnikiem Landesbank und Girozentrale Warthegau, Posensche Feuersozietät und Lebensversicherungsanstalt i Landesversicherungsanstalt. Wraz z wkroczeniem do Wielkopolski Armii Czerwonej działalność Gauselbstverwaltung całkowicie ustała. [Na podst. wstępu do inwentarza Cz. Hruszki].