Zrzeszenie "Wolność i Niezawisłość" - WiN Okręg Lubelski

Rozwiązaną 19 stycznia 1945 r. Armię Krajową (AK) zastąpiła kadrowa struktura "Niepodległość" ("NIE"). Rozwiązano ją 7 kwietnia 1945 r. w związku z aresztowaniem kierownictwa. 7 maja 1945 r. z inicjatywy rządu Rzeczpospolitej Polskiej na emigracji i Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie powołano Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ). Miała ona na celu przede wszystkim doprowadzenie do demobilizacji oddziałów zbrojnych byłej AK. 5-6 sierpnia DSZ została rozwiązana w związku z utratą międzynarodowego uznania przez rząd emigracyjny i powstania w Polsce Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. 2 września 1945 r. powołano Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji "Wolność i Niezawisłość" zwany Zrzeszeniem "Wolność i Niezawisłość" (WiN). Organizacja mająca mieć cywilno-polityczny charakter kierowana była przez cztery Zarządy Główne - I wrzesień-październik 1945 r., II październik 1945-październik 1946, III październik 1946-styczeń 1947, IV styczeń-listopad 1947. 28 listopada 1947 r. WiN formalnie przestało istnieć. W Okręgu Lubelskim nie istniała "NIE". Do maja 1945 r. Okręg funkcjonował pod nazwami Ruch Oporu Armii Krajowej, Zbrojny Ruch Oporu, Wojskowy Związek Samoobrony, Podziemna Armia Polska, Ruch Oporu, Obywatelski Ruch Oporu. Następnie podlegał Obszarowi Centralnemu DSZ i WiN. Komenda Okręgu i jej struktury terenowe zachowały charakter wojskowy składając się z komendanta, zastępcy, szefów sztabu, wywiadu, propagandy, łączności, opieki podziemnej „Opus”, komórki legalizac yjnej, drukarni, służby kurierskiej, zaopatrzenia. Do koordynowania akcji oddziałów zbrojnych tworzono funkcje komendantów dywersji. Właściwość terytorialna obejmowała województwo lubelskie w granicach zgodnych z podziałem wytworzonym w okresie istnienia AK z uwzględnieniem zmian powojennych. Komendzie Okręgu podlegało pięć inspektoratów: Biała Podlaska (obwody Biała Podlaska, Łuków, Radzyń Podlaski, Siedlce), Chełm (Chełm, Krasnystaw, Włodawa), Lublin (Lubartów, Lublin-miasto, Lublin-powiat), Puławy (Garwolin, Kraśnik, Puławy), Zamość (Biłgoraj, Hrubieszów, Tomaszów Lubelski, Zamość). W drugiej połowie 1945 r. doszło do rozmów z przedstawicielami organów bezpieczeństwa dotyczących ujawnienia organizacji. Nie przyniosły one oczekiwanych rezultatów. W latach 1946-1947 prowadzono intensywną działalność propagandową zwłaszcza podczas tzw. referendum ludowego 30 czerwca 1946 r. i wyborów do Sejmu Ustawodawczego 19 stycznia 1947 r., wywiadowczą i samoobronę. Na początku 1947 r. wobec przegrania przez PSL wyborów, ogłoszenia przez władze amnestii 22 lutego 1947 r., utraty kontaktu z kierownictwem WiN, penetracją struktur przez organa bezpieczeństwa i postępującym rozbiciem oddziałów zbrojnych zdecydowano się na ujawnienie, przeprowadzone w okresie marzec-kwiecień 1947 r. Doprowadziło ono do formalnej likwidacji Okręgu. Pojedynczy członkowie i struktury kontynuowały działalność w latach 1948-1956, w pewnych przypadkach nadal używając nazwy WiN