Sąd Specjalny w Bydgoszczy

Sądy Specjalne powołano bezpośrednio po dojściu Hitlera do władzy 21 III 1933 r. Ich właściwość w tym czasie ograniczała się do przestępstw przeciwko rozporządzeniu o ochronie narodu i państwa z 28 II 1933 r. oraz rozporządzenia z 21 III 1933 r. o zwalczaniu podstępnych ataków przeciwko rządowi narodowego odnowienia. Właściwość sądów została szybko rozszerzona. Powierzono im orzecznictwo w sprawach rozpatrywanych z ustawy o zwalczaniu politycznych aktów przemocy z 4 IV 1933 r., o zdradzie niemieckiej gospodarki z 12 IV 1933 r. oraz o zwalczaniu zamachów na urzędników państwowych z 13 X 1933 r. Rozporządzeniem o właściwości sądów specjalnych z 20 XII 1934 r., nowelą do kodeksu postępowania karnego z 28 IV 1935 r. oraz rozporządzeniem z 29 IX 1934 r. przekazano im zbrodnie i występki ścigane ustawą z 20 XII 1934 r. o zwalczaniu podstępnych ataków na państwo i partię i ochronie munduru partyjnego. Poszerzenie właściwości spowodowane było również zmianami uprawnień prokuratury. Rozporządzeniem o zmianach w dziedzinie prawa o ustroju sądów i wymiaru sprawiedliwości z 1 IX 1939 r. pozwolono prokuratorowi wnosić do S.S. sprawy o ważniejsze występki należące do właściwości innych sądów jeżeli uznał, że sprawca czynem swym zagraża porządkowi i bezpieczeństwu publicznemu. W początkowym okresie wojny wydano kilka dalszych rozporządzeń rozszerzających kompetencje S.S. Zbiorczo uregulowano to rozporządzeniem z 21 II 1941 r., w którym do właściwości S.S. przekazano, m.in. przestępstwa przewidziane w rozporządzeniu o nadzwyczajnych środkach w zakresie radiofonii z 1 IX 1939 r., zbrodnie i występki z par. 1 rozporządzenia o gospodarce wojennej z 4 IX 1939 r., zbrodnie z par. 1 rozporządzenia przeciwko wrogom narodu z 5 IX 1939 r., zbrodnie z par. 1-2 rozporządzenia przeciwko przestępcom używającym przemocy z 5 IX 1939 r., przestępstwa i wykroczenia przeciwko tzw. ustawie o podstępnym atakowaniu państwa, partii i ochronie munduru partyjnego. Na ziemiach polskich zajętych przez Niemcy w czasie kampanii wrześniowej S.S. powołano rozporządzeniem z 5 IX 1939 r. dowódcy wojsk lądowych posiadającego pełnię władzy na obszarze działań wojennych, gen. Waltera von Brauchitscha. Polecił on również stosować niemieckie prawo karne. Oficjalnie niemiecki prawo karne wprowadzono rozporządzeniem z 6 VI 1940 r. Zamieszczono w nim oddzielny artykuł II par. 8-15 dotyczący wyłącznie Polaków, w którym przewidziano, m.in. karę śmierci za: wystąpienie przeciwko żołnierzowi niemieckiemu, policji, urzędnikowi, nieposłuszeństwo wobec władzy niemieckiej, podpalenie, sabotaż. Ponieważ z biegiem czasu uznano, że istniejące przepisy nie odpowiadają wymogom chwili i są zbyt mało represyjne, rozporządzeniem z 4 XII 1941 r. wprowadzono odrębne prawo karne dla Polaków i Żydów. Sądy specjalne zasięgiem działania pokrywały się z zakresem działania wyższych sądów krajowych, stopniowo ulegając ograniczeniu nawet do obszaru działania sądów krajowych. Sąd rozpoznawał sprawy w składzie trzyosobowym sędziów zawodowych, a postępowanie w porównaniu do innych sądów zostało uproszczone, np. sporządzano protokół z rozprawy, ale nie spisywano zeznań świadków. Ograniczono prawo do obrony. Nie było zaskarżania czy apelacji od wyroku. Sprawa była rozpatrywana w ciągu 3 dni od wniesienia oskarżenia, a termin ten mógł zostać skrócony do 24 godzin, jeżeli sprawcę schwytano na gorącym uczynku lub jego wina była oczywista. W Bydgoszczy Sąd Specjalny został powołany na podstawie rozporządzenia dowódcy wojsk lądowych gen. Waltera von Brauschitscha z 5 IX 1939 r. o sądach specjalnych na zajętych ziemiach polskich. Nakazano jednocześnie stosowanie niemieckiego prawa karnego. Sąd powstał 8 IX 1939 r., a 11 IX zapadły pierwsze wyroki. Pierwszą obsadę stanowili sędziowie i prokuratorzy delegowani z Piły. Duża liczba spraw spowodowała konieczność utworzenia w sądzie drugiej izby karnej oraz wzmocnienie obsady personalnej urzędnikami z Berlina. Cechą odróżniającą sąd bydgoski od innych było funkcjonowanie przy nim odrębnej, niezależnej prokuratury. Jednak w lutym 1940 r. ta odrębność została zlikwidowana i prokuraturę połączono z prokuraturą Sądu Krajowego w Bydgoszczy. Prokuratorzy mogli występować przed jednym lub drugim sądem, a sędziowie orzekać w obu sądach. Zasięg terytorialny sądu ulegał zmianom. Początkowo obejmował obszar działalności sądów krajowych w Bydgoszczy (sądy obwodowe w Bydgoszczy, Koronowie, Łobżenicy, Nakle, Wyrzysku), w Toruniu (sądy obwodowe w Wąbrzeźnie, Golubiu, Chełmnie, Chełmży, Lipnie, Rypinie, Kowalewie, Toruniu) oraz w Grudziadzu (sądy obwodowe w Grudziądzu, Świeciu, Gniewie, Nowym Mieście, Lubawie, Nowem nad Wisłą, Brodnicy, Lidzbarku Welskim). Utworzenie 1 XII 1940 r. Sądu Specjalnego w Grudziądzu, a 16 I 1942 r. w Toruniu ograniczyło znacznie zasięg terytorialny działalności sądu bydgoskiego. Sąd toruński działał do końca 1943 r., po czym sprawy z obszaru jego działalności weszły ponownie w kompetencje sądu bydgoskiego.