Archief van de Kerkeraad der Nederlands Hervormde Gemeente Utrecht circa 1590-circa 1950

Vóór het jaar 1566 gingen hervormingsgezinden uit de stad Utrecht vooral naar Vianen en Culemborg, waar de heren van die plaatsen de kerken voor hervormde godsdienstoefeningen beschikbaar hadden gesteld. In 1566 ging men er toe over hagepreken te houden net buiten de stad, maar dit bevredigde op de duur niet. Daarom drongen de Amsterdamse koopman Dirk Cater en Jacob Conzijnsz. er bij de stedelijke raad op aan, twee kerken voor hun ge-loofsgenoten in te richten. De raad besloot daarop advies in te winnen bij Willem van Oran-je. Daarmee namen de leiders genoegen, voor velen echter was dit het sein om de Buurkerk, de kloosters van de Minderbroeders en de Predikheren, en de Jacobikerk te plunderen. Later in het jaar werd de Jacobikerk toegewezen aan de Hervormingsgezinden, maar na twee we-ken moest de kerk weer worden prijsgegeven. Alva's komst in 1567 en de Spaanse bezetting van het fort Vredenburch betekenden vervolging van de beeldenstormers en krachtige hand-having van de rooms katholieke religie. In 1577 kwam er enige verlichting nadat de Spanjaarden Vredenburch hadden verlaten en Oranje opnieuw als stadhouder was erkend. Vanaf 1577 preekte Hubert Duifhuis in de Jacobikerk in protestantse geest, hij veranderde echter niets aan de organisatie. Deze tolerante pastoor had weinig op met de radicale Calvi-nisten. Door deze houding werd hij populair bij een groot deel van de gegoede burgerij en de magistraat. De Calvinisten daarentegen, die ook wel Consistorialen genoemd werden wegens hun organisatievorm (consistorie = kerkeraad), telden hun aanhangers vooral onder de lagere bevolkingsgroepen. Zij hielden in 1578 samenkomsten in een huis aan de Donkerstraat en in een schuur in de Nicolaasparochie.